Tôi nghe tin nhà văn Nguyễn Ngọc Tư bị kiểm điểm cứ tưởng như chuyện đùa. Nhà văn này, và tác phẩm của cô, đôn hậu, trong sáng như một khung trời xanh. Ai tưởng tượng được sấm sét có thể nổ trên bầu trời thanh bình đó? Cô bị đánh mà ai cũng thấy đau. Cây viết trên bàn như cũng rùng mình. Kim đồng hồ quặn một phút mặc niệm. Cho văn chương.
When I heard that writer Nguyen Ngoc Tu was being criticized, I thought it was a joke. This writer, and her works, were as kind and pure as a blue sky. Who could imagine that thunder could explode in that peaceful sky? She was beaten and everyone felt the pain. The pen on the table seemed to shiver. The clock hands were silent for a minute. For literature.
Từ khi đọc "Cánh đồng bất tận" tôi đã muốn viết một thư cho tác giả mà chưa có dịp. Bỗng nhiên đây là dịp tốt. Không phải tôi định viết về cả tác phẩm: chỉ về một trang trong đó thôi. Không ngờ trang đó bây giờ ăn khớp với thời sự văn chương, cho phép tôi vừa gởi lòng đến tác giả, vừa mặc niệm với kim đồng hồ. Đó là mấy câu mở đầu cho truyện "Cánh đồng bất tận":
Ever since reading "Endless Field", I had wanted to write a letter to the author but had not had the chance. Suddenly, this was a good opportunity. It was not that I intended to write about the whole work: just about one page in it. I did not expect that page to now fit in with current literary events, allowing me to send my heart to the author and to meditate with the clock hands. These are the opening lines of the story "Endless Field":
"Tôi hiểu biết về Phật giáo không nhiều, vớ được quyển sách nào thì đọc cái ấy. Cũng có điều hiểu được, học được, làm được, nhưng nhiều điều buộc phải "bó tay". Ví dụ như mấy lời này: "Khi nào bạn bực tức, giận dữ, hãy bất động! Ngay tại đó! Đừng cử động! Đừng làm gì cả! Đừng nói gì – dù chỉ một lời. Hãy yên lặng và bất động hoàn toàn. Tuyệt đối không biết gì đến kẻ hoặc sự việc làm cho mình giận dữ (Hạn chế sân hận, trải rộng tình thương - Tỳ kheo Visuddacaraz). Trời ơi, mình giận muốn chết, muốn gào thét, muốn cào cấu, muốn đập phá mà không cho mình nhúc nhích, sao có thể hả hê? Đạt được đạo mới khó làm sao ..."
"I don't know much about Buddhism, I read whatever book I can get my hands on. There are things I can understand, learn, and do, but there are many things I can't do. For example, these lines: "When you are upset, angry, be still! Right there! Don't move! Don't do anything! Don't say anything - not even a word. Be completely silent and still. Absolutely do not know anything about the person or thing that makes you angry (Limit anger, spread love - Bhikkhu Visuddacaraz). Oh my god, I'm so angry I want to die, I want to scream, I want to scratch, I want to smash things but I can't move, how can I be happy? How difficult it is to attain the new path..."
Đọc lại những hàng trên trong hoàn cảnh mới, tôi có cảm tưởng bây giờ tác giả đã ... đạt đạo. Chắc chắn cô đã không đập phá, cào cấu. Chắc chắn cô đã cần một sự yên lặng "tuyệt đối" để suy nghĩ, để hành động sao cho đúng. Nhà sư kia cũng chỉ nói bấy nhiêu thôi, nhưng lời nói hùng hồn quá và đã đến không đúng lúc. Giận là chuyện thường ngày. Nhiều khi là cần thiết, là hay, nếu đó là giận bất công, giận áp bức, giận cái xấu. Vấn đề là mình phản ứng thế nào, có muốn làm Trương Phi hay không, có muốn đốt nhà hay không khi giận con chuột. Cô Tư đã đem chuyện giận ra để mở đầu, tôi cũng bắt chước cô đi vào chuyện giận trước. Không chừng giữa cái giận và cái hứng sáng tạo của nhà văn có một khoảng trống yên lặng nào đó giống nhau chăng.
Reading the above lines again in a new context, I have the feeling that the author has now... attained the path. She certainly did not destroy or scratch. She certainly needed "absolute" silence to think and act properly. The monk also said only that much, but his words were too eloquent and came at the wrong time. Anger is a daily thing. Sometimes it is necessary and good, if it is anger at injustice, anger at oppression, anger at evil. The problem is how we react, whether we want to be Truong Phi or not, whether we want to burn down the house or not when angry at a mouse. Ms. Tu brought up the topic of anger as an opening, I also imitated her and went into the topic of anger first. Perhaps there is a similar quiet gap between anger and the writer's creative inspiration.
Kinh nghiệm của tôi về cái giận là tôi rất khổ mỗi khi giận. Tôi rất khổ và khổ rất lâu mỗi khi cãi cọ với ai. Biết như thế nhưng vẫn giận, vẫn cãi. Vậy thì làm sao vẫn cãi, vẫn giận, mà đừng khổ? Chiến lược thì rất rõ: đừng để cái giận nó kéo mình đi. Nhưng chiến thuật là thế nào? Kinh nghiệm riêng của tôi là thế này: làm bất cứ một hành động gì, cử chỉ gì, ý nghĩ gì không có chút liên quan nào với cơn giận đang bốc. Rót một ly nước. Uống một ngụm. Nhìn chậu hoa đang héo và nghĩ: hôm qua quên tưới nước cho nó. Sắp lại một quyển sách vào kệ. Nhìn hai con ngựa đang đùa với nhau trong bức tranh trên tường. Nghe theo tiếng xe đang chạy ngoài đường. Tiếng nói chuyện của trẻ con đi học về. Trong khi cơn giận đang kéo mình đi, nghĩ đến bất cứ một cái gì khác là để cắt đứt nó. Một hình ảnh đẹp. Một người thân. Một câu thơ. Một câu kinh. Nghĩ đến thôi, không cần đọc, nghĩ chớp một cái, rồi nếu bám theo được một chữ thì cố bám. Câu kinh nằm lòng của tôi là:
My experience with anger is that I suffer a lot when I am angry. I suffer a lot and suffer for a long time whenever I argue with someone. Knowing that but still angry, still arguing. So how to still argue, still angry, without suffering? The strategy is very clear: don't let anger drag you away. But what is the tactic? My own experience is this: do any action, any gesture, any thought that has nothing to do with the anger that is rising. Pour a glass of water. Take a sip. Look at the wilting flower pot and think: I forgot to water it yesterday. Put a book back on the shelf. Look at the two horses playing with each other in the painting on the wall. Listen to the sound of cars running on the street. The voices of children coming home from school. While anger is dragging you away, think of anything else to cut it off. A beautiful image. A loved one. A poem. A scripture. Just think about it, no need to read it, think for a moment, then if you can cling to a word, try to cling to it. The scripture I know by heart is:
Chận được cơn giận
Khi đang bùng lên
Như thể hãm được
Xe chạy có đà
Thì người như vậy
Như Lai gọi là
Người lái xe giỏi
Còn những người khác
Chỉ cầm cương hờ.
Stop the angerWhen it is burning upAs if brakingA car with momentumThen such a personTathagata callsA good driverWhile othersOnly hold the reins loosely.
Nghĩ như vậy để làm gì? Để tạo khoảng trống giữa cơn giận và thân miệng. Để tay chân đừng làm bậy, miệng đừng nói bậy. Làm một cái gì, nói một câu gì trong khi giận là thêm cũi cho lửa. Tất nhiên, không phải lúc nào tôi cũng thành công; nhưng càng ngày tôi càng bớt thất bại.
What is the purpose of thinking like that? To create space between anger and body and mouth. To keep hands and feet from doing wrong, mouth from saying wrong. Doing something, saying something while angry is adding fuel to the fire. Of course, I don't always succeed; but I fail less and less each day.
Nếu tôi giận quá, không nghĩ gì khác được, thì chiến thuật thứ hai được đem ra: nhìn cơn giận. Nhìn nó đến, nhìn nó đang hành hạ mình, nhìn nó bốc lửa, nhìn nó thiêu đốt, cứ để nó thiêu đốt, nhìn nó hạ lửa, nhìn than hồng ... Cơn giận đang muốn cuốn tôi theo nó; tôi hãm nó lại không được thì tôi nhìn nó đi. Vấn đề không phải là cố làm mất nó: sức mấy mà nó mất. Vấn đề là phải ý thức về nó, đừng để mất ý thức. Cơn giận không muốn gì hơn là mình đổ nó lên đầu người khác. Mình nhìn theo nó thì mình tránh được chuyện đó, tránh làm nô lệ. Nhìn theo nó cũng là để tạo khoảng trống trước bước chân nó đi.
If I am so angry that I can't think of anything else, then the second tactic is used: look at anger. Look at it coming, look at it torturing me, look at it burning, look at it burning, let it burn, look at it cooling down, look at the embers... Anger is trying to drag me along with it; if I can't stop it, I look at it go. The problem is not trying to lose it: how much effort will it take to lose it. The problem is to be aware of it, not to lose it. Anger wants nothing more than to dump it on others. If you look at it, you can avoid that, avoid being a slave. Looking at it is also to create space before its steps.
Hai chiến thuật đó được hỗ trợ thêm bằng một suy nghĩ căn bản: phải biết phân biệt con người và hành động, có hành động ác nhưng không có con người ác. Nếu giận, hãy giận cái hành động, đừng giận con người. Người gây cái ác cũng chỉ là nạn nhân của hàng trăm yếu tố bên ngoài; họ đáng thương hơn là đáng giận và nên thương họ. Hơn ai hết, chắc bây giờ cô Tư đang thấm điều này. Chung quanh tôi ở đây, chung quanh cô Tư ở bên nhà, dường như ai cũng biết gởi cái giận của mình vào đâu cho đúng chỗ. Dường như ai cũng biết giận và biết thương, biết giận cái gì, biết thương ai. Giận cái hành động chứ không giận người thì không đổ giận lên đầu người khác bằng thân, bằng miệng. Tức là tạo khoảng trống đó thôi !
Those two tactics are further supported by a basic thought: you must know how to distinguish between people and actions; there are evil actions but no evil people. If you are angry, be angry at the action, not at the person. The person who commits evil is also just the victim of hundreds of external factors; they are more pitiful than angry and we should pity them. More than anyone else, Miss Tu must be absorbing this right now. Around me here, around Miss Tu at home, it seems like everyone knows where to put their anger. It seems like everyone knows how to be angry and how to love, knows what to be angry about, knows who to love. Being angry at the action but not at the person, does not dump anger on someone else with the body, by mouth. That is, just create that space!
Tôi học được câu chuyện này trong sách. Hãy tưởng tượng ta đang chèo thuyền dạo chơi êm ả trên sông một buổi chiều sương mù. Thuyền đang nhẹ trôi như vậy thì, ô hay, bỗng hiện ra từ trong mù sương một chiếc thuyền của ai cứ nhắm thẳng vào thuyền ta mà xông tới. Choảng! Nó đâm vào ta rồi. Giận quá, ta muốn la lối, chửi mắng một trận nên thân, nhưng nhìn lại thì thuyền kia trống trơn, chẳng có ai trong đó. Làm gì bây giờ? Chửi đổng trời đất một tiếng rồi cũng im thôi. Nhưng ví thử bây giờ thuyền kia không trống mà có người chèo, chuyện gì sẽ xảy ra? Trời đất sụp đổ, xô xát, không chừng đổ máu. Cái gì làm hai tình trạng khác nhau? Chỉ thế thôi: một bên có người khác để ta trút cơn giận, một bên chẳng có ai nên cơn giận tự tiêu. Vậy thì phải chăng hãy suy nghĩ về cái trống thì mình làm chủ được cơn giận?
I learned this story from a book. Imagine we are rowing a boat leisurely on the river on a foggy afternoon. The boat is drifting gently like that, then, oh, suddenly from the fog appears someone's boat, aiming straight at our boat and charging. Bang! It has hit us. I am so angry, I want to scream, curse and curse, but when I look back, the other boat is empty, there is no one in it. What to do now? I curse the heavens and earth for a while and then I'm quiet. But if now the other boat is not empty but has someone rowing, what will happen? Heaven and earth collapse, there will be a fight, maybe bloodshed. What makes the two situations different? Just like that: one side has someone else to vent my anger on, the other side has no one so the anger will disappear on its own. So, should we think about the drum so we can control our anger?
Cho nên các người học thiền phải học ngồi. Học thở. Thở vào thì biết thở vào, thở ra thì biết thở ra. Thở như vậy để làm gì? Để chú tâm? Không hẳn. Để rốt cuộc chỉ còn hơi thở mà không còn người thở. Chỉ còn thở vào, chỉ còn thở ra, như gió thổi qua cửa trống. Cái gì bên ngoài cũng vào ra như vậy. Con chim hót trên mái nhà? Thì tiếng chim đi vào, tiếng chim đi ra. Không có người để thích thú: chà, con chim mùa xuân đã về. Cũng không có người để bực dọc: chà, con chim làm ồn quá không để cho người ta thở. Cái gì trống thì không vướng mắc. Cơn giận cũng thế. Cơn giận đi vào, cơn giận đi ra, như tiếng chim. Học thiền là học mở cửa. Mở cửa cho tất cả đi vào, kể cả cơn giận. Mở cửa cho tất cả đi ra, kể cả chính mình. Quên mình đi là cứu cánh của học thiền. Bởi vì quên mình thì mới có tất cả. Cái vỏ lúa không quên mình, không làm trống mình đi, thì cây lúa không mọc được. Khúc củi không quên mình đi thì lửa không rực bốc. Có nhiều khi khúc củi không chịu quên mình: khi đó thì không có lửa, chỉ khói cay mắt. Lửa bốc lên không phải từ gỗ, mà từ cái trống của gỗ. Cô Tư đâu có cần theo đạo Phật, nhưng cô Tư biết trống hơn bao nhiêu người học thiền. Có người phỏng vấn cô về chuyện nhà văn thế này thế kia, cô trả lời: "tôi vẫn không nghĩ mình là nhà này nhà nọ". Cô trống như vậy thì khó đánh cô lắm. Đánh vào khoảng trống thì tự mình mất đà, đã không trúng ai mà còn ngã chúi. Hơn thế nữa, cô biết cô trống thì cô nhìn ai mà chẳng thấy người đó cũng trống? Cô sẽ nghĩ: đâu có ai đánh mình! Ấy là một mớ thành kiến, một mớ mê muội đang biểu diễn mấy đường quyền đó thôi, có con cá nào đâu mà chém cái thớt!
So those who study meditation must learn to sit. Learn to breathe. When breathing in, we know how to breathe out. Breathing in, breathing out, knowing how to breathe out. What is the purpose of breathing like that? To concentrate? Not really. So that in the end there is only the breath and no one breathing. Only breathing in, only breathing out, like the wind blowing through an empty door. Everything outside also comes in and out like that. The bird singing on the roof? The sound of the bird goes in, the sound of the bird goes out. There is no one to enjoy: ah, the spring bird has come. There is also no one to be annoyed: ah, the bird is making too much noise, not letting people breathe. What is empty is not entangled. Anger is the same. Anger goes in, anger goes out, like the sound of a bird. Learning meditation is learning to open the door. Open the door for everything to come in, including anger. Open the door for everything to go out, including yourself. Forgetting yourself is the goal of learning meditation. Because forgetting yourself means having everything. If the rice husk does not forget itself, does not empty itself, the rice plant cannot grow. If the log does not forget itself, the fire will not burn brightly. There are many times when the log refuses to forget itself: in that case, There is no fire, only smoke that stings the eyes. The fire does not come from the wood, but from the drum of the wood. Miss Tu does not need to follow Buddhism, but Miss Tu knows drums better than many people who study Zen. Someone interviewed her about this and that about writers, she replied: "I still do not think of myself as this or that house". If she is a drum like that, it is very difficult to hit her. Hitting the empty space will make her lose her momentum, not only will she not hit anyone but she will also fall. Moreover, if she knows she is a drum, will she look at everyone and see that they are also drums? She will think: no one is hitting me! That is a bunch of prejudices, a bunch of confusion performing those moves, there is no fish to hit the chopping board!
Thế là từ chuyện giận của cô Tư tôi đã đi qua chuyện trống của thiền mất rồi. Nhưng thiền và sáng tạo nghệ thuật thì có gì khác nhau đâu! Cả hai bên đều nhắm vào cái chỗ trống ấy! Đây, tôi kể chuyện nghệ thuật. Đời xưa, có người thợ mộc vâng lệnh vua đẽo một cái giá chuông. Ông đẽo tài tình thế nào mà khi chuông đánh lên, tiếng ngân nga như đi vào tận tâm can của cả thiên hạ. Hỏi ông bí quyết, ông bảo: có gì đâu, tôi ăn chay nằm đất cho lòng thanh tịnh, rồi tôi quên mất lợi lộc vua ban, quên mất thưởng phạt, quên cả triều đình chức tước, quên luôn thân thể tứ chi của tôi, cứ thế tôi đi vào rừng, tôi ngắm thân cây, ngắm thiên nhiên hiển lộ trong thân cây, lựa cây nào tràn đầy thiên nhiên nhất, rồi sau đó, sau đó, chỉ sau đó thôi, tôi mới mường tượng ra cái giá chuông sẽ đẽo. Ông thợ mộc vứt hết; ông vứt hết thì ông mới có tất cả, có tất cả thiên nhiên trong ông. Thiên nhiên đó bắt gặp thiên nhiên cuồn cuộn trong thân cây, làm sao chuông không ngân nga tiếng thần? Ông vứt hết, vứt luôn ra khỏi đầu cái định kiến, cái chấp trước về giá chuông; với cái đầu trống trơn như vậy, giá chuông ông đẽo làm sao không khác giá chuông của cả thiên hạ từ xưa đến nay? Chuyện ấy, tôi kể lại từ ông Trang Tử.
So from Miss Tu's anger, I have gone to the story of Zen drums. But what is the difference between Zen and artistic creation? Both sides aim at that empty space! Here, I tell a story about art. In ancient times, there was a carpenter who obeyed the king's order to carve a bell stand. How skillfully did he carve it? But when the bell rang, its sound seemed to penetrate the hearts of the whole world. When asked for his secret, he said: It's nothing, I fasted and slept on the ground to purify my mind, then I forgot about the benefits the king gave me, forgot about rewards and punishments, forgot about the court's titles, forgot about my body and limbs, just like that I went into the forest, I looked at the tree trunk, looked at the nature revealed in the tree trunk, chose the tree that was most full of nature, and then, then, only then, did I imagine the bell stand that I would carve. The carpenter threw everything away; only when he threw everything away would he have everything, all of nature in him. That nature met the nature swirling in the tree trunk, how could the bell not ring with divine sounds? He threw everything away, threw out of his head all prejudices, all attachments about the bell stand; with such an empty head, how could the bell stand he carved not be different from the bell stands of the whole world from ancient times to the present? I told that story from Zhuangzi.
Cùng nói chuyện nghệ thuật cả thì đời nay cũng vậy, bên Tây cũng vậy thôi. Ai cũng biết những tranh vẽ cây nổi tiếng của Matisse. Nhà danh họa ấy đã vẽ cây như thế nào? Ông thú thực: bao nhiêu lần ông đã vẽ cây nhưng chẳng lần nào thành công. Lúc đầu, ông bê cả cái cây vào tranh, nghĩa là cái cây thế nào thì ông vẽ thế ấy. Kết quả làm ông nản, vì ông thấy tranh không có hồn, chẳng nói được gì về mối cảm xúc của ông về cây. Tiếp theo, ông cố đưa vào tranh chỉ tình cảm, xúc động của ông mà thôi, nhưng ông lại bị choáng ngợp trước vẽ đẹp của thân cây, trước sức vóc lực lưỡng của thân ấy và bí ẩn chứa đựng trong đó, đến nỗi ông chỉ vẽ thêm được một hai cành thôi rồi ngưng nửa chừng. Vậy mà, lạ thật, khi ông nhìn cây trong lúc không có ý định vẽ thì lại thấy toàn thể cây từ thấp lên cao. Cứ thế, dù cảm nhận được cây từ gốc đến ngọn, hễ cầm cọ vẽ là ông bị thân cây chiếm trọn đầu óc. Vẽ thân cây xong, đến khi thêm cành lá, lá cành tuồng như chỉ để cắt nghĩa đây là cái cây, chẳng đem lại chút rung động nào. Mãi hoài như vậy, rất lâu, hễ động đến cành lá là y như ông bị dội lui, rất khổ sở. Cho đến một hôm, không có ý định gì trước, ông vớ tập giấy viết thư và thử vẽ cành lá bằng cách đơn giản nhất: mỗi lúc cây từ từ hiện ra dưới ngòi bút, ông lại thấy lá cành mọc ra.
Let's talk about art together, then It's the same today, in the West too. Everyone knows Matisse's famous paintings of trees. How did the famous painter paint trees? He confessed: he had painted trees many times but never succeeded. At first, he brought the whole tree into the painting, meaning he painted the tree as it was. The result discouraged him, because he felt the painting had no soul, it said nothing about his feelings about the tree. Next, he tried to put only his feelings and emotions into the painting, but he was overwhelmed by the beauty of the tree trunk, by the strong body of the trunk and the mystery contained within, to the point that he could only paint one or two branches and then stopped halfway. Yet, strangely, when he looked at the tree without intending to paint, he saw the whole tree from bottom to top. Just like that, even though he could feel the tree from root to top, as soon as he picked up the brush, his mind was occupied by the tree trunk. After painting the tree trunk, when he added branches and leaves, the branches and leaves seemed to be just to explain that this was the tree, not bringing any vibration. It was like that for a long time, every time he touched the branches and leaves, he felt like he was pushed back, very miserable. Until one day, without any prior intention, he picked up a notebook and tried to draw branches and leaves in the simplest way: every time the tree slowly appeared under his pen, he saw the leaves and branches grow out.
Đó là đoạn thư ông viết cho người bạn tâm giao. Ông vẽ cảnh không được vì vướng tình, tình quá đầy. Ông vẽ tình cũng không được vì vướng cảnh, cảnh rào rạc thần hồn. Đầy ắp tình, đầy ắp cảnh, đầu ông lại còn đầy ắp cái ý định vẽ. Chưa vẽ mà đầu đã bị đóng khung trong ý định, làm sao bức tranh vọt ra? Phải mở cửa cho nó! Phải làm trống cái đầu! Cho nên Matisse chỉ vẽ được cây khi không có ý định gì trước.
That was the letter he wrote to his close friend. He could not draw the scenery because he was entangled in love, love was too full. He could not draw love either because he was entangled in the scene, the scene was a barrier of spirit. Full of love, full of scene, his head was also full of the intention to draw. Before drawing, but the head was already framed in the intention, how could the picture come out? He had to open the door for it! He had to empty the head! Therefore, Matisse could only draw trees when he had no prior intention.
Ông viết rõ trong bức thư: "Tôi nghe nói các ông thầy dạy vẽ bên Tàu dặn học trò: vẽ cây, hãy có cái cảm giác trèo lên với nó khi bắt đầu vẽ từ gốc". Làm sao trèo lên dần dần với cây trong tranh nếu không sống trọn vẹn với nó và chỉ với nó mà thôi? Làm sao sống trọn vẹn với chỉ một mình nó nếu không vứt bỏ hết tất cả ra khỏi đầu, nếu không làm trống cái đầu?
He clearly wrote in the letter: "I heard that the art teachers in China told their students: when drawing a tree, have the feeling of climbing up with it when starting from the base." Do How can one climb up gradually with the tree in the painting if one does not live completely with it and only with it? How can one live completely with it alone if one does not throw everything out of one's mind, if one does not empty one's mind?
Matisse viết thêm trong một thư khác: để vẽ cây thực sự, đừng bao giờ có "một hình ảnh đã tạo ra trước". Ông giải thích: "Tôi không lý luận khi tôi vẽ: các họa sư Trung Quôc bảo rằng khi vẽ cây phải trèo lên với nó. Tôi cũng làm như vậy. Nhưng đừng nói trong khi vẽ: tôi đang trèo lên với nó đây và lý luận trên đó. Khi tôi làm một việc gì, tôi không tìm kiếm, tôi chỉ cho". Matisse nói: chỉ cho. Có khác gì các ông thiền sư đâu: chỉ làm, chỉ ngồi, chỉ thở. Cho, làm, ngồi, thở là có. Còn tất cả là không. Từ đâu thổi tới phơi phới ngọn gió trong tranh Matisse? Từ cái trống đó. Ông thổ lộ:"Hình như nỗi vui toát ra trong tranh của tôi bây giờ nhiều hơn trước; đó thực là điều mà tôi đã thử làm cách đây năm mươi năm. Phải trải qua bấy nhiêu năm tôi mới đạt được trình độ cho phép tôi nói được điều tôi muốn nói".
Matisse added in another letter: to really paint a tree, one must never have "a pre-created image". He explained: "I do not reason when I paint: the Chinese painters say that when painting a tree, one must climb up with it. I do the same. But do not say while painting: I am climbing up with it and reasoning on it. When I do something, I do not seek, I just give". Matisse said: just give. It is no different from the Zen masters: just doing, just sitting, just breathing. Giving, doing, sitting, breathing are all there. Everything else is nothing. From where does the wind blow freely in Matisse's paintings? From that empty space. He confided: "It seems that the joy in my paintings is now greater than before; That's exactly what I tried to do fifty years ago. It took me all those years to reach the level that allows me to say what I want to say."
Diễn tả một cách khác, cụ thể hơn, nhưng cùng trên một ý phải biết vứt bỏ trong khi sáng tạo nghệ thuật, Picasso viết:"Ai cũng có một dự trữ như nhau về năng lượng. Người trung bình phung phí năng lượng của họ bằng trăm nghìn cách. Tôi, tôi dồn tất cả sức lực của tôi vào một hướng mà thôi: vẽ. Và tôi hy sinh tất cả mọi chuyện khác vì nó: hy sinh anh, hy sinh tất cả mọi người, kể cả tôi". Kể cả tôi! Chỉ còn vẽ thôi. Người vẽ cũng không còn. Cũng trống trơn. Vì không còn người đứng vẽ nữa cho nên Picasso có thể vẽ ba bốn giờ liên tục, không làm một cử chỉ nào thừa. Có người hỏi ông đứng lâu như thế có mệt không, ông lắc đầu: "Không. Khi tôi làm việc, tôi để cái thân của tôi ngoài cửa, như các người hồi giáo cất bỏ giày dép trước khi vào giáo đường. Trong tình trạng đó, cái thân chỉ nguyên vẹn hiện hữu dưới dạng cây cỏ, và chính vì vậy mà giới họa sĩ chúng tôi thường sống rất lâu".
Expressing it in a different, more specific way, but with the same idea of knowing how to discard while creating art, Picasso wrote: "Everyone has the same reserve of energy. The average person wastes his energy in a hundred thousand ways. I, I put all my strength in one direction only: painting. And I sacrifice everything else for it: sacrifice you, sacrifice everyone, including myself." Including me! Only painting remains. The painter is no longer there. It's also empty. Because there is no one to paint, Picasso can paint for three or four hours straight, without making a single unnecessary gesture. Someone asked him if he was tired of standing for so long, he shook his head: "No. When I work, I leave my body outside the door, like Muslims take off their shoes before entering the mosque. In that state, the body only exists intact in the form of plants, and that is why we artists often live very long."
Giống hệt như thiền, bí quyết của sáng tạo nghệ thuật là trở về lại với cái đầu trống trơn, cái đầu của đứa bé, cái sơ tâm, cái đầu chưa hề bị ảnh hưởng về bất cứ cái gì khác. Viết một câu văn cũng vậy, một câu thôi, không người cầm bút nào nảy ra được một ý hay, một tứ mới, nếu không vứt bỏ đi hết những gì đã học, đã đọc. Vậy thì cô Tư giận gì, giận ai, nếu người nào đó đổ tràn vào đầu cô một trăm cái chữ "phải": phải thế này, phải thế nọ? Người đó nói cái chuyện gì đâu đâu, nào có liên quan gì đến chuyện viết văn?
Just like meditation, the secret of artistic creation is to return to an empty mind, the mind of a child, the beginning, the mind that has never been influenced by anything else. Writing a sentence is the same, just one sentence, no writer can come up with a good idea, a new thought, if he does not throw away everything he has learned, read. So what is Miss Tu angry about, who is she angry at, if someone pours into her head a hundred "must" words: must be like this, must be like that? What is that person talking about, what does it have to do with writing?
Trên kia, tôi nói: khi cơn giận nổi lên, tôi cố cắt đứt nó bằng một cử chỉ, một hình ảnh, một ý nghĩ, một câu thơ, một câu kinh ... Bây giờ, giận chuyện cô Tư, tôi cũng cắt đứt bằng một bài thơ, bài thơ mà tôi vốn thích từ ngày còn đi học, của Jacques Prévert, "Để vẽ chân dung một con chim":
Above, I said: when anger arises, I try to cut it off with a gesture, an image, a thought, a poem, a prayer... Now, angry about Miss Tu, I also cut it off with a poem, a poem that I I've loved it since my school days, by Jacques Prévert, "To Draw a Portrait of a Bird":
Trước hết vẽ một cái lồng
với cánh cửa mở
sau đó vẽ
một cái gì xinh
một cái gì đơn sơ
một cái gì đẹp
một cái gì ích lợi
cho con chim.
Rồi đặt khung vải cạnh thân cây
trong vườn
trong rừng non
trong rừng già.
Nấp sau cây
không nói
không cử động ...
Đôi khi chim đến nhanh
nhưng cũng có khi hàng năm đằng đẵng
mới quyết định đến.
Đừng nản.
Chờ.
Chờ hàng năm cũng chẳng sao.
Chim đến nhanh hay chậm
chẳng liên hệ gì
với thành công của tác phẩm.
Khi chim đến
nếu nó đến
hãy im lặng thật sâu
chờ chim vào lồng
và khi chim vào rồi
nhè nhẹ đóng cửa lồng bằng bút vẽ.
Rồi
xóa hết nan lồng từng cái một
mà cố tránh đừng động đến lông chim.
Sau đó vẽ cây
chọn cành nào đẹp nhất để vẽ
cho chim.
Cũng vẽ lá cây xanh và hơi mát của gió
bụi mặt trời
tiếng côn trùng tỉ tê trong cỏ nóng bỏng mùa hạ.
Rồi chờ chim quyết định hót.
Nếu chim không hót
thế là điềm chẳng lành
dấu hiệu bức tranh vẽ xấu.
Nhưng nếu chim hót thì đó là điềm tốt
dấu hiệu bạn có thể ký tên.
Khi đó bạn nhẹ nhàng rất nhẹ nhàng
nhổ một lông chim
và viết tên bạn trên tranh nơi góc.
First draw a cage with the door open, then draw something pretty, something simple, something beautiful, something useful for the bird.Then place the canvas next to a tree in the garden, in the young forest, in the old forest.Hide behind the tree, don't speak, don't move...Sometimes the bird comes quickly, but sometimes it takes years before it decides to come.Don't discouraged. Wait. It doesn't matter if you wait for years. Whether the bird comes quickly or slowly has nothing to do with the success of the work. When the bird comes, if it comes, be very silent and wait for the bird to enter the cage. When the bird enters, gently close the cage door with a paintbrush. Then erase all the bars of the cage one by one, trying not to touch the bird's feathers. Then draw a tree, choosing the most beautiful branch to draw for the bird. Also draw green leaves and the cool breeze of dust on the face. the sound of insects chirping in the hot summer grass. Then wait for the bird to decide to sing. If the bird doesn't sing, it's a bad omen, a sign that the painting is bad. But if the bird sings, it's a good omen, a sign that you can sign your name. Then you gently, very gently pluck a feather and write your name on the painting in the corner. I promise Miss Tu, when you're "angry to death," think of the bird in the poem, the anger will pass. Miss Tu, remember: draw a birdcage with the door open; place the cage in the middle of nature; the bird is nature, so we must also be natural like it; like that, it is us and we are it, both are one; only when then and only then do we paint; and painting is opening the cage door, making it disappear, like losing ourselves; in the middle of nature there is only the bird, not knowing if it is the bird in the painting or the bird outside, the painting or nature itself, full of life, singing with the bird, warm with the summer sun, green with the young leaves, whispering with the grass... I talk about life in artistic creation. The other person talks about death. What do the two things have to do with each other, why are we angry?
Tôi cam đoan với cô Tư, khi nào cô Tư "giận muốn chết", cô Tư hãy nghĩ đến con chim trong bài thơ, cơn giận sẽ đi qua. Cô Tư nhớ nghen: vẽ một cái lồng chim với cánh cửa mở; đặt cái lồng giữa thiên nhiên; con chim là thiên nhiên thì mình cũng phải thiên nhiên như nó; như vậy thì nó đang là mình và mình đang là nó, cả hai là một; chỉ lúc đó và chỉ lúc đó mới vẽ; và vẽ là mở cửa lồng ra, làm biến nó mất, như chính mình cũng mất; giữa thiên nhiên chỉ còn lồng lộng con chim, không biết chim trong tranh hay chim ngoài trời, tranh vẽ hay chính thiên nhiên tràn trề sức sống đang hót với chim, nồng với nắng hạ, xanh với lá non, tỉ tê với cỏ ... Mình nói chuyện sống trong sáng tạo nghệ thuật. Người kia nói chuyện chết. Hai chuyện có ăn nhậu gì với nhau đâu mà giận?
Chú thích:
1. About Matisse: "Letter to André Rouveyre on the drawing of the cage", Ecrits et propos sur l'art, H. Matisse et D. Fourcade, Paris, Hermann, 1991. See also: Cynthia Fleury, The joy of death, http://humanite.fr/journal2005-04-27/2005-04-27-633266
1.Về Matisse: "Lettre à André Rouveyre sur le dessin de l'arbre", Ecrits et propos sur l'art, H. Matisse et D. Fourcade, Paris, Hermann, 1991. Xem thêm: Cynthia Fleury, La joie de peindre, http://humanite.fr/journal2005-04-27/2005-04-27-633266
2.About Picasso: François Jullien, Nourrir sa vie, Seuil, 2005, page 164.
2.Về Picasso: François Jullien, Nourrir sa vie, Seuil, 2005, trang 164.
First published on Buddhist Forum and Culture in May 2006
Bài đăng lần đầu trên Diễn Đàn và Văn Hoá Phật Giáo tháng 5/2006
Thành công là khi bạn đứng dậy nhiều hơn số lần vấp ngã. (Success is falling nine times and getting up ten.)Jon Bon Jovi
Trang chủ
Xem Mục lục 
Viên Hiếu Thành 
Thằng lừa mẹ
Phần II. Trách nhiệm và quả báo của sự giết hại
Đêm Đông Nhớ Ngày Xuân
Về thu xếp lại...
Vẽ cây, vẽ chim
LỜI NÓI ĐẦU
Nhẹ như mây
Sư Minh Tuệ và pháp hành
