sūtrārthasamuccayopadeśaḥ

sūtrārthasamuccayopadeśaḥ

namo ratnatrayāya

saṁdṛśya gambhīramudāramabdhyākāśopamaṁ sūtrasumātṛkāṁ ca|

śrīmadgurorāsyasamudgatārthān duṣprāpaṇīyāṁn vilikhāmi cāham||1||

atra bodhisattvānāṁ ratnopamāḥ pañcāśad dharmāḥ prāṇopamādayaḥ| tān abhidhāsye kiñcit| tadyathā-

āyurjīvitamādhāra ūṣmavijñānayorhi yaḥ| 2 a ba|

yathā sattvāḥ prāṇeṣu snihyantaḥ prāṇāṁścāśrayante, tathā bodhisattvā api prāṇopamabodhicitte snihyantastadāśrayante| mātāpitṛsamo dharmastu śūnyatā-karuṇe| tadanotpāde na bodhisattvasambhavaḥ| gṛhiṇīvat mṛti-śikṣā-karmaṇisaṁcitisaṁjñāni ahorātraṁ triḥ samāgamaḥ| gṛhavad daśa kuśalāni| imāmi tu gṛhameva durgatidvārapidhānāt| dhanopamāni āryasaptadhanāni, alpecchatā, saṁtoṣaśca| mitravat tridhātuprayogaṁ kurvannapi nirvāṇāśayatā, vipuladāne'pi vipākanirapekṣatā, sarvadharmānutpādajñāne'pi karmavipākānutsargaḥ, sarvadharmanairātmyajñāne'pi sattveṣu karuṇotpādaḥ| mūlasamāḥ śraddhā, śravaṇaṁ, tyāgaḥ , kṣāntiśca| kṣetropamaṁ śīlam| bandhusamāḥ daśapāramitāḥ| ācāryopamāstu ṣaḍanusmṛtayaḥ| upādhyāyopamāstu āryakāśyapa-paripṛcchāsūtre bodhicittāvismaraṇāya catvāro dharmāḥ| śreṣṭhisamāḥ śikṣāsamuccaye caturdaśāpakārapratipakṣāḥ| bhaginīsamāni caturapramāṇāni|

dāsopamāni catuḥsaṁgrahavastūni| prajopamastu śva-dāsa-cāṇḍālavadahaṅkāra-nāśaḥ| netropame tu āśayādhyāśayaviśuddhī| dhātrīsamaṁ kalyāṇamitram| rājopamaṁ triratnam| toyasaṁkāropamā trimaṇḍalapariśuddhiḥ| mārgadarśakasamāḥ smṛti-samprajanya-yoniśomanasikārāpramādāḥ, caturviparyāsapratipakṣasevanañca| carrnavat sattvāparityāgānugrahau| alaṅkāropamāḥ śraddhā, śīlaṁ, tyāgaḥ, śrutaṁ, prajñā ca| vyādhipīḍopamaṁ tu ādhyātmikabāhyavastvabhiniviṣṭacittam| hatacittapuruṣavat gṛhastho bodhisattva evaṁ vicārayati- kadā'haṁ brahmacārī bhaveyam| pravrajita evaṁ cintayati- kadā'haṁ jagato duḥkhāni moktuṁ kṣama iti| kusīdopamaṁ gṛhasthena kṣetrādīnām aparityāgaḥ| pravrajitena dauḥśīlyādīnāmaprahāṇam| śīlaskandhasūtre- ' bhikṣavaḥ, pravrajitena hastiyuddhadarśanamapi mithyājīva iti uktam|

susvabhāvopamo yoniśomanasikāravān| mūkopamaḥ paradoṣa-bhrāntyanākhyātā, svaguṇānākhyātā, aparanindakaśca| andhopamo'paradoṣadraṣṭā| gṛhītacauropamaḥ saddharmavināśe saddharmagrāhakaḥ| bālopamaḥ suvāk, sphūrtimān, sukhadaḥ, sutoṣaḥ, supoṣaḥ, subharaḥ, santuṣṭaśca| dūtopamastu bodhisattvo bahvartho bahukriya udāracittaśca| amātyopamo dṛḍhapratijñaḥ| paṇḍitopamo'pratihatasattvaḥ pratyupakārī ca| śiṣyopamastu trirdivā triśca rātrau guruparyupāsakaḥ, kṛtapuṇyasambhārasañcayaḥ saṁvarapoṣakaśca| pratyutthāpakopamaḥ sarvasattvabuddhatvaprāpaṇapūrvam svabuddhatvakāmaḥ| andhanāyakopamaḥ svabuddhabhāvapūrva parārthakriyāḥ| prathamakalpamanuṣyopama ācaraṇa-śīla-jīvikā-vidhi-dṛṣṭisampannaḥ| sakāmapuruṣopamaḥ samastacaryāpathaparārthapariṇāmanaḥ, yathā- 'āryaratnameghasūtroktam' | andhakāropamo mahāmadhyamakārthanityavāsaḥ| ghātakopamastyaktamithyādṛṣṭyutpādaḥ| cauropamaḥ tyaktapramādānādaraḥ| śatrūpamastu ahrīpramādaḥ| mūrkhopamaḥ smṛti-samprajanyavirahitaḥ| mattopamaḥ catuḥkṛṣṇaḥ| tiryagupamo'jñātaśikṣānayaḥ| vadhikopamo niṣkaruṇācāraḥ| akṛtajñopamastyaktaprātimokṣasaṁvaraḥ| anāthopama upāyakauśalyarahitaḥ| unmattopamaḥ kāryākāryānabhijñatā|

mārābhibhūtopamaḥ pañca-pañcāśad-dvātriṁśadāntarāyikadharmāmabhijñatā| ke ca (te) pañcapañcāśad? 'āryabodhisattvapiṭake' tadyathā- āntarāyika eko dharmaḥ- pramādaḥ| āntarāyikau dvau dharmau-ahrīkyam anapatrāpyañca| trayaḥ- rāgo dveṣo mohaśca| catvāraḥ- catasraḥ asadgatayaḥ| pañcaprāṇātipāto'dattādānam kāmamithyācāro mṛṣāvādo madyapānaṁ ca| ṣaḍ-buddha-dharma-saṁgha-śīla-ācārya-jyeṣṭhānādaraḥ| sapta- saptavidhā mānāḥ| aṣṭau-mithyāṣṭakam| nava- navadhā cittāghātavastūni| daśa- daśākuśalāni iti prāptam|

dvātriṁśad āntarāyikā dharmā api' āryamahāyānopadeśasūtre' tadyathā-' putri! mahāyānāntarāyikā dharmāstu dvātriṁśat| tairāntarāyikaiḥ sarvajñatāyāṁ śīghraṁ na niryāṇaṁ bhavati| ke ca dvātriṁśat? tadyathā- śrāvakapratyekabuddhayānakāmitā, indrabrahmatvakāmitā, janmasaṁsthabrahmacaryam, kuśalamūlaikarāgaḥ, bhogasampatmātsaryam, sattvaviṣamadānam, śīlaśaithilyam, paracittārakṣaṇam, vyāpāda-pratighānuśayaḥ, taccittalayaḥ, muṣitasmṛtitā, śravaṇānarthikatā, avicāraṇā, anāryacaryā, mānātimānavivṛddhiḥ, kāya-vāk-citta-karmāpariśuddhiḥ, saddharmāparirakṣaṇam, ācāryadharmapraticchādanam, saṁgrahavastūtsargaḥ, sammodanīyadharmatyāgaḥ, pāpamitrasevanam, bodhyapariṇāmaneti triskandhavipakṣatā, alpakuśalamūlamanyanā, anupāyapatitabuddhiḥ, parāṅmukhībhūya triratnāśaṁsanam, bodhisattvavyāpādacintanam| aśrutadharmaprahāṇam, mārakarmānavabodhaḥ, lokāyatamantragrahaṇam, sattvāparipācanam, saṁsārādaparikheda' , iti|

' putri! dvātriṁśad ime mahāyānasya āntarāyikāḥ samyak vyapadiṣṭāḥ| tairantarāyaiḥ sarvajñatā'niḥsaraṇam| kiṁ tarhi? tathāpi putri, yāvanto hi mahāyānaguṇā antarāyā api tāvantastāvad ityuktam| api ca, aprameyā antarāyadharmā bahuṣu sūtreṣu dṛśyante, kintu atra granthagauravāt na nirupyante| etanmārgasthīkṛtādikarmikabodhisattvaistattatsūtreṣu draṣṭavyam, āsthitaye ca prayatitavyam|'

aparāṇyapi sāṁkathyāni bahūni vartante-sughoraparuṣaṁ suduḥsahaṁ dukhaṁ ciraṁ sahyata idamapi mahadāścaryam| caturoghavikṣiptaṁ paunaḥpunyena kaṅkālayānārohaṇaṁ tadapi mahadāścaryam| bhāryā gṛhaṁ ca prahāya suvratādāne'pi sadā kāyavāṅmanovikṣepa idamapi mahadāścaryam| svalpamātrasyāpi kuśalamūlasya abhāve'pi tasyaivārthato buddhajñānagaveṣaṇam idamapi mahadāścaryam pratimokṣaśikṣābhāve'pi- mahāyānaśreṣṭhabodhidvayagaveṣaṇam idamapi mahadāścaryam| ityādiṣu mahāścaryeṣu bahuṣvapi satsu, jambūdvīpapuruṣasya vikalpācārāḥ kathaṁ vaktuṁ śakyante| tasmād bhavanto muktikāmā vidvāṁsastairunmattaiḥ saha akṛtasaṁsargā apramattās tiṣṭhantu| evaṁ te karuṇāviṣayatvavyatiriktāḥ uttamamārgavyapadeśe'pi tatra na praviśanti, kimahaṁ karavāṇi| yāvad abhijñatā na prāpyate tāvad anyeṣāṁ vipākāsaṁbhavāt khaḍgavat sthātavyam| sadgururgaveṣaṇīyaḥ, sadā sūtrāṇi ca draṣṭavyāni|

sūtrasamuccayopadeśo mahāvidvadācāryadīpaṅkaraśrījñāna-viracitaḥ samāptaḥ||

tenaiva bhāratīyamahopādhyāyena mahāsaṁśodhakalokacakṣuṣā jayaśīlena ( chul khrimas rgyal va ) ca anūdya sampādya ca nirṇītaḥ||