prathamaḥ sargaḥ

siddhārthacaritraṁ kāvyam

ācāryabuddhaghoṣaviracitaṁ
padyacūḍāmaṇimahākāvyam

prathamaḥ sargaḥ
maṅgalam
kāruṇyakallolitadṛṣṭipātaṁ kandarpadarpānalakālamegham|
kaivalyakalpadrumamūlakandaṁ vande mahākandalamarkabandhum||1||

yasyaikadeśaṁ yatayo'pi vaktuṁ nālaṁ babhūvurnalināsanādyāḥ|
śāstustadetaccaritāpadānaṁ vaktuṁ manīṣā mama maugdhyameva||2||

tathāpi tatrāhitabhaktiśaktyā tadetadākhyātumahaṁ pravīṇaḥ|
tathāhi tatpādasamāśrayeṇa rajo'pi lakṣmīṁ kurute hi puṁsām||3||

asti praśastā kapileti nāmnā kācit purī kāmadughā prajānām|
yāṁ vīkṣya śakro nijarājadhānyāḥ ślāghābhisandhiṁ śithilīkaroti||4||

sambhāvyate yatra sudhāmarīciḥ saudhadhvajastambhanilīnabimbaḥ|
mukhāravindadyutimoṣaroṣādāropitaḥ śūlamivāṅganābhiḥ||5||

vīthīṣu māṇikyamayīṣu yasyāṁ jyotīṁṣi bhānti pratibimbitāni|
anaṅgacāpādapakṛṣyamāṇānmuktāphalānīva paricyutāni||6||

utsedhino yatra gṛhāḥ prabhūṇāmudastajaitradhvajadaṇḍavāhāḥ|
ālolaghaṇṭākvaṇitairajasramabhyarthino dātumivāhvayanti||7||

rathyāsu ratnopahitāsu yasyāṁ bimbapraviṣṭāḥ kariṇo vibhānti|
kūlādrikūṭā iva kuṇḍalīndrasāhāyakaṁ kartumadhaḥ pravṛttāḥ||8||

pāñcālikā yadgṛhapañjareṣu prapañcitāḥ kāñcanasañcayena|
bhūmābhibhūtāripurāhṛtānāṁ puṣyanti śobhāṁ puradevatānām||9||

āruhya saudhānatimeghamārgān varṣāndhakāreṣvapi vāsareṣu|
kathānabhijñā dhanagarjitānāṁ vasanti yasyāṁ vanitā viyuktāḥ||10||

yatrālayāḥ kāñcanaketudaṇḍairudañcitairdobhirivātidīrghaiḥ|
apāharantīva kṛtābhyasūyāḥ śobhāṁ śunāsīrapurālayānām||11||

yadaṅganāḥ saudhasamīpalagnāmādāya hastairamṛtāṁśulekhām|
niveśayantyo nijakuntaleṣu viḍambayanti śriyamambikāyāḥ||12||

yanmaṇḍapāḥ prauḍhanidāghataptāścañcatpatākārasanāñcalena|
āsvādayantīva tuṣāraraśmiṁ sudhārasena svadamānabimbam||13||

vilokya caityadhvajasiṁhamudrāṁ bhayākule kvāpi gati kuraṅge|
niśākaro yatra nitambinīnāṁ sādharmyamabhyeti sahānanābjaiḥ||14||

yaccandraśālāsvabalājanānāṁ vitanvatāṁ vibhramamaṇḍanāni|
ādarśatāmāśrayate niśāsu purogataṁ pūrṇasudhāṁśubimbāt||15||

yatrendranīlopalagopurāṇāṁ vijṛmbhamāṇāḥ kiraṇapraṇālāḥ|
caṇḍāṁśubimbe'pi sanīḍabhāji kṣaṇaṁ vitanvati kalaṅkaśaṅkām||16||

yatrāpagāḥ svacchajalāntarālasaṁkrāntatīrasthitakeliśailāḥ|
madoṣmaṇā magnasuradvipāyā mahendrasindhoḥ śriyamāśrayante||17||

yatraukasāṁ ratnavinirmitānāmuccāvacairuccalitairmayūkhaiḥ|
varṣāvasāne'pi mahendracāpairābhāti sannaddhamivāntarikṣam||18||

prāsādamālāsu hiraṇyamayīṣu prārabdhalīlāḥ pramadā yadīyāḥ|
sumeruśṛṅgeṣu vihāriṇīnāṁ surāṅganānāṁ dyutimākṣipanti||19||

yatrālayānāṁ pravijṛmbhamāṇāḥ prabhāvirohāḥ sphaṭikācitānām|
āsannabhājāṁ haritāṁ hayānāṁ yāntīva karṇakṣaṇacāmaratvam||20||

marīcibhiryanmaṇitoraṇānāṁ visṛtvarairvicchuritapravāhā|
madhyenabho bhāti mahendrasindhuḥ kalindajākarburitāntareva||21||

samucchritaiḥ saudhataleṣu yasyāṁ matsyadhvajairmārutakampamānaiḥ|
sārdhaṁ vigṛhṇanti sapatnabuddhyā marutsravantīmakarāḥ saroṣam||22||

ratiśramo yatra vilāsinīnāṁ prāsādamabhraṅkaṣamāśritānām|
vinīyate gandhavahena mandaṁ mandākinīvīcivihārabhājā||23||

sudhāsanāthena sudhāmayūkhaḥ kalāsamagraḥ karapallavena|
vilimpatīva kṣaṇadāsu yasyāṁ krīḍāgṛhāṇāmuparisthalāni||24||

yatrendranīlopalakuṭṭimeṣu praviṣṭabimbāṁ prathamendulekhām|
mṛṇālakhaṇḍaspṛhayā marālāścañcūpuṭaiścarvitumutsahante||25||

abhyudgataṁ yadgṛhadhūparāśimakāṇḍaghāṭīpaṭurāhudarśam|
paśyan bhayenaiva patirdinānāmantardadhātyambudharāṭavīṣu||26||

bimbapraviṣṭāḥ sphaṭikasthalīṣu vakraśriyo yadvaravarṇinīnām|
vikāsināṁ vyomanadījaleṣu saroruhāṇāṁ vitaranti śaṅkām||27||

sālaṁ yadīyaṁ samatītya gantumapārayan dhikkṛtacakravālam|
patistviṣāmuttaradakṣiṇārdhavyājena tatpārśvabhuvā prayāti||28||

prabhañjanakṣobhavijṛmbhitābhirvīcibhirullaṅghitatīradeśam|
khātaṁ yadīyaṁ kalaśāmburāśiṁ jetuṁ samudyogamivātanoti||29||

kananti kālāgarudhūpamiśrā yatsaudhacīnadhvajavaijayantyaḥ|
kallolabhinnāstapanātmajāyāḥ svarlokasindhoriva vīcimālāḥ||30||

mahīpatistatra babhūva mānyaḥ śākyānvayaḥ śāśvatarājalakṣmīḥ|
dharmānurodhārjanaśuddhavṛttiḥ śuddhodano nāma yathārthanāmā||31||

vibhuḥ pratāpānalameva vīdhraṁ vivāhasākṣye viracayya vīraḥ|
yaḥ paryaṇaiṣīdarirājalakṣmīṁ kṛpāṇadhārājalapātapūrvam||32||

yaḥ pūrvamādhāya mahābhiṣekaṁ kṛtebhakumbhairgaladasrapūraiḥ|
paścādarīṇāṁ hṛdayāravindaiḥ pupoṣa pūjāṁ raṇadevatāyāḥ||33||

pāṇau kṛpāṇī virarāja yasya vibhūṣitāṅgī pulakākṣareṇa|
ākāraṇāya dviṣatāṁ yamena sampreṣitā śāsanapatrikeva||34||

niruddhabhūbhṛnmahimātireko niḥśeṣapītāhitavāhinīśaḥ|
yaccandrahāso bhuvanaprasādaṁ prāsūyatāgastya ivodayena||35||

yo vāhinīṁ megha ivāttadhanvā vipakṣabhūbhṛtkaṭakaprabhūtām|
āsārayannākularājahaṁsāṁ cakre samuccelakabandhanṛttām||36||

alaṁkṛtāṅgāḥ subhaṭāntramālyairādāya śṛṅgāniva nāgahastān|
yadvairiraktāmbutaraṅgiṇīṣu vyātyukṣilīlā vidadhuḥ piśācāḥ||37||

praśastivadhvā pravarasya yasya pratāpadīpāñjanasaṁgrahāya|
āsthāpitaṁ pātramivendranīlamabhraṁ ghanaśyāmalamābabhāṣe||38||

āpūrite nirbharamantarikṣe yasyāṇḍakukṣimbharibhiryaśobhiḥ|
pṛthvīpatīnāṁ yaśasaḥ prasartumāsīt pareṣāmiva nāvakāśaḥ||39||

yaśastadīyaṁ yadi nābhaviṣyacchītāṁśuśubhraṁ śiśiropacāraḥ|
soḍhuṁ pratāpānalamaprasahyamapārayiṣyat kathameṣa lokaḥ||40||

bhujena bhogīndradhurandhareṇa yasmin dṛḍhaṁ bhūvalayaṁ dadhāne|
pratyarthikāntābhujavallarībhyaḥ papāta bhūṣāvalayaṁ vicitram||41||

dayālumāśritya tamatyudāraṁ vanīpakā nāparamabhyagacchan|
āsādya vārākaramambubāhāḥ kāsāramanyaṁ kimu kāmayante!||42||

tasyāṁsadhārāsadane'vataṁsamālyāsavasyandanitāntaśīte|
bahiḥ pratāpajvaravihvaleva vimuktalauyā vijahāra lakṣmīḥ||43||

tasyābhiṣeke sacivāvamuktairgaṅgāditīrthopanataiḥ payobhiḥ|
śatrupratāpānalaśaktitarāsi sahaiva puṁsāṁ hṛdayajvareṇa||44||

suvarṇarūpaṁ sumanoniṣevyaṁ tuṅgaṁ sudharmāspadamadvitīyam|
taṁ bhūbhṛtaṁ merumiva prapannāścakāśire ṣaḍguṇaratnasārthāḥ||45||

anyatra karṇaḥ sudhiyāmasaktastasyāpadānaśravaṇe sasajja|
apāsya pīyūṣarasaṁ surāṇāṁ rasāntare kiṁ ramate rasajñā !||46||

sahasraśassantvapare'pi bhūpāstenaiva saurājyavatī dharitrī|
anekaratnaprabhavo'yudanvān ratnākaro'bhūnnanu kaustubhena||47||

mahātmanā tena makhairajasramāhūyamāneṣvamṛtāśaneṣu|
pariṣkriyā'jāyata pārijātaḥ paraṁ surādhīśvararājadhānyāḥ||48||

tasyāpadānāni taṭasthitābhiḥ saṅgīyamānāni surāṅganābhiḥ|
ākarṇya harṣād dravatīva meruradyāpi niṣyandajalāpadeśāt||49||

tasmin nṛpe tanvati dānavarṣaṁ naiko'pyasampūrṇamanoratho'bhūt|
mahāghane varṣati baddhadhāramalabdhapūrttyasti saraḥ kimurvyām !||50||

nadīva sindhornalinīva bhānoḥ kaleva cendoḥ kamaleva viṣṇoḥ|
saudāminīvāmbudharasya tasya māyeti nāmnā mahiṣī babhūva||51||

tasyāḥ pravālodarasodarābhaṁ yugmaṁ padāmbhoruhayorbabhāra|
sāmantakāntālakavallarīṇāṁ puṣpāyamāṇān nakhapūrṇacandrān||52||

vijṛmbhamāṇā nakharatnadīptiḥ padasya tasyāḥ patidevatāyāḥ|
cakāra śaṅkāṁ śaraṇāgatāyāḥ svarbhānubhītyā śaśicandrikāyāḥ||53||

ākāramatyadbhutasanniveśaṁ dadhānayordaśitasaukumāryam|
tajjaṅghayostādṛśakāntimatyorna cādhikaṁ nāpi samaṁ babhūva||54||

ye darśanīyā dviparājahastā ye cābhijātāḥ kadalīviśeṣāḥ|
tadūrukāṇḍadvayajṛmbhamāṇasaundaryaratnākarabindavaste||55||

māṇikyakāñcīvalayānuviddhaśroṇībharā kṣmāpatidharmapatnī|
vasundharevārṇavaratnagarbhavelāsamāliṅgitasaikatāntā||56||

surārṇavāvartamanojñaśobhaṁ natabhruvo'lakṣyata nābhirandhram|
kucādrikāntidravanirjharasya nimnīkṛtaṁ sthānamiva prapātaiḥ||57||

tasyā vapuḥkṣetramanaṅgaśāli saundaryaniṣyandajalairjiṣektum|
āsūtritā yauvanahālikena trayīva kulyā trivalī cakāśe||58||

vilagnamālagnavalitrayīkaṁ daridratājanmagṛhaṁ tadīyam|
amartyagaṅgājalaveṇikābhirāśliṣṭamākāśamivābabhāse ||59||

tamālanīlā navaromarājistasyā babhau tāmarasekṣaṇāyāḥ|
vivṛṇvatī bālyadaśāvināśamutpātadhūmāvalirutthiteva||60||

ātanvataścetasi komalāṅgyāḥ kodaṇḍaśikṣāṁ kusumāyudhasya|
maurvī bahirbimbagateva mānyā tanvyāścakāśe tanuromarekhā||61||

vijṛmbhamāṇena vilaṅghya velāṁ tasyāstaruṇyāḥ stanamaṇḍalena|
niḥśeṣamākrāntanijāvakāśamāsīdavalagnaśeṣam||62||

mṛṇālikā vibhramadīrghikāyā vidyullatā yauvanameghapaṁkteḥ|
maṅgalyamālā makaradhvajasya bāhā babhau vāmavilocanāyāḥ||63||

āmuktamuktāsaradarśanīyamābibhratī kaṇṭhamatīva reje|
niṣṭhyūtamuktānikarābhirāmaśaṅkhojjvalā sāgaravīcikeva||64||

tadānanenduṁ bhuvi nissapatnaṁ nirmātukāmena pitāmahena|
akāri padmaṁ dhruvamāttagandhamantaḥkalaṅkaṁ ca sudhāṁśubimbam||65||

tarupravālāścalasaukumāryāt sindhupravālāḥ sthirakarkaśatvāt|
na jagmurasyā nalinekṣaṇāyā bimbādharaupamyakathāprasaṅgam||66||

bimbādharoṣṭhadyutirāyatākṣyāstasyā vilāsasmitaviprakīrṇā|
sandhyeva bandhukaruciścakāśe candrātapaiḥ śāritasanniveśā||67||

nitāntakāntālikacandralekhāniṣyandasaundaryamahāpraṇālī|
sīmāntarekhā nayanāntanadyornāsā babhāse navayauvanāyāḥ|||68||

kastūrikākalpitapatralekhastasyāḥ kapolaḥ śaśimaṇḍalaśrīḥ|
ākramya tasthau mukurasya śobhāmambhodavātairmalinodarasya||69||

babhūva tasyā nayanotpalasya nīlotpalasyāpi mahān viśeṣaḥ|
amoghamastraṁ kusumāyudhasya pūrvaṁ dvitīyaṁ tu tapaḥsu śīrṇam||70||

tasyā viśālena vilocanena vilāsagarbheṇa vijīyamānāḥ|
adyāpi vāsaṁ vanakandareṣu hriyeva kurvanti kuraṅgaśāvāḥ||71||

saubhāgyavārākaravīcikābhyāṁ tāruṇyakalpadrumaśākhikābhyām|
bhrūvallarībhyāṁ vadanaṁ tadīyaṁ babhāvivābjaṁ bhramarāvalībhyām||72||

rarāja rājīvavilocanāyā lalāṭarekhā racitālakāntā|
ālakṣyanāmākṣarabindupaṁktiranaṅgajaitradhvajapaṭṭikeva||73||

viloladṛṣṭidvayalobhanīyaṁ tasyā mukhaṁ sāmyamupācakāra|
pariplutāntaḥparivartamānapāṭhīnayugmasya payoruhasya||74||

gorocanāgauraruciścakāśe sa ṣaṭpadaśyāmalakeśapāśā|
dhūmodgamairdhūsaritāgrabhāgā mānyodayā maṅgaladīpikeva||75||

ardhāsikāṁ bharturananyalabhyāṁ bhadrāsane saiva paraṁ prapede||
anyāḥ kimarhantyapahāya lakṣmīṁ vakṣonivāsaṁ madhusūdanasya||76||

mahīpatirmānyaguṇojjvalāyāṁ tasyāṁ mahiṣyāṁ tanayābhilāṣī|
pradīpadhūpapramukhaiḥ padārthaiḥ sa devatārādhanatatparo'bhūt||77||

mamajja tīrtheṣu jajāpa mantraṁ tatāna dānāni tapaścakāra|
śuśrāva dharmaṁ sujanaṁ siṣeve sa putrahetoḥ saha dharmapatnyā||78||

iti gatavati puṇyairdīrghadīrghe'pi kāle,
patiravanipatīnāṁ putraratnaṁ na bheje|
tadapi ca vavṛdhe tatprārthanā tasya puṁsāṁ
viramati na hi yatnaḥ kāryasiddheḥ purastāt||79||

iti buddhaghoṣācāryaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye
siddhārthacarite prathamaḥ sargaḥ||

dvitīyaḥ sargaḥ

dvitīyaḥ sargaḥ
devānāṁ tuṣitapurīgamanam

tatrāntare jagati pūrvanimittamāsīd
dṛṣṭvā tadadbhutamamartyagaṇāḥ sametāḥ|
sarvajñatāvasara eṣa taveti vaktuṁ
jagmuḥ purīṁ suragurostuṣitāabhidhānam||1||

uttuṅganīlamaṇimandirajṛmbhamāṇa-
rociśchaṭācchuraṇaśādvalitāntarikṣām|
prakrīḍamānamṛgaśāvaviloladṛṣṭi-
cchāyāsamuccalanacandrakilopakaṇṭhām||2||

līlācakorarasanāñcalalihyamāna-
prāsādadantavalabhīkiraṇaprarohām|
tiryakpravṛttamaṇitoraṇadīrgharaśmi-
mālāvalīguṇitavandanamālikābhām||3||

śiñjānapañcaśaracakritakārmukajyā-
jhaṅkāravegacalitādhvagavāmanetrām|
darpāndhadiggajakapolamadapravāha-
kallolinīsalilakardamitapratolīm||4||

śampāsahasracaturasrasaroruhākṣī-
dehaprabhāpunarudīritadīpamālām|
saudhasthaloparisamucchritavaijayantī-
cīnāṁśukākalitadigvanitāvaguṇṭhām||5||

puṣpāvacāyavalamānapurandhrivarga-
pīnastanonnativikalpitakeliśailām|
mākandakorakagalanmakarandapūra-
dhārānubaddhapunaruktataṭākatoyām||6||

śrṛṅgāramaṇḍapaśironavaratnatejaḥ-
sañcārasañcitaśatakratucāpaśobhām|
mandārakalpaharicandanapārijāta-
santānasaṁhṛtadaridrakathāprasaṅgām||7||

tatra sthitaṁ suragaṇā dadṛśastamenaṁ
siṁhāsane vividharatnaśilānibaddhe|
vibhrājamānabahudhātuvicitravarṇe
merormṛgendramiva sānutaṭapradeśe||8||

māṇikyamaulivalabhīsavidhasthitena
mānyena maṅgalasitātapavāraṇena|
pūrvācalasya suṣamāṁ maṇituṅgaśrṛṅga-
saṁlakṣyapūrṇaśaśinaḥ pratipakṣayantam||9||

pratyagrahāṭakaśilāphalakāyatasya
phālasthalasya paritaḥ prasṛtairmakhaiḥ|
āśāviśālanayanānanamaṇḍanānā-
mākalpayantamiva kāntisudhāvibhāgam||10||

āyāmaśālibhiramandadayāsamudra-
velājaleṣu viharadbhirapāṅgapātaiḥ|
āpādayantamamarādhiparājyalakṣmyāḥ
krīḍāsaroruhatatīriva diṅmukheṣu||11||

ākāśakandaradarīṣu vitāyamānai-
rānandamandahasitairadhikaprasannaiḥ
sandhukṣaṇāya nijakīrttipayaḥpayodheḥ
sampādayantamiva śāśvatamindulokam||12||

abhyarṇavarttibhirakṛtrimabhaktiśobhai-
rātmīyabimbasadṛśaiḥ saha mitravargaiḥ|
ābhāṣaṇeṣvadharavidrumarāgalakṣyā-
dantaḥsphurantamanurāgamivodgirantam||13||

ānandavāṣpajalajarjaradṛṣṭipāta-
mabhyullasatpulakabhūṣitagaṇḍarekham|
ākarṇayantamabhijātanijāpadāna-
magre kuśīlavagaṇairabhigīyamānam||14||

kalpadrumaprasavakalpitakarṇapūra-
riccholikāvigalitairmakarandapūraiḥ|
bāhudvayasya mahanīyaparākramasya
vīrābhiṣekamahimānamivācarantam||15||

uttuṅgabāhuyugalodayaśailajāta-
tejodivākarayaśohimaraśmiśaṅkām|
ātanvatāruṇasitopalanirmitena
maṅgalyakuṇḍalayugena manojñagaṇḍam||16||

mandārapuṣpakalikāparikalpitena
mālyena mānyabhujamadhyavilambitena|
kaṇṭhapraṇālimukhagatvararaktadhāra-
mādarśayantamiva maitrabalāvatāram||17||

abhyudgatairaruṇarāgamano'bhirāmai-
rāmuktaratnavalayāṁkuraraśmijālaiḥ|
nirbhidyamānanijaśauryamahaḥpravāla-
sañchāditāviva bhujau viṭapau dadhānam||18||

aṅgairamandaharicandanapaṅkaliptai-
rabhyantareṣu kutakuṁkumapatralekhaiḥ|
pakṣīndracañcupuṭapāṭanajarjarāṅgāṁ
jīmūtavāhanadaśāmiva darśayantam||19||

nānāvidhābharaṇaratnamarīcidaṇḍai-
diṅmaṇḍaleṣu paritaḥ parijṛmbhamāṇaiḥ|
āgāmibodhipadavaibhavacihnabhūtā-
mṛddhipadarśanadhurāmiva śikṣayantam||20||

āpādapadmamabhitaḥ pravijṛmbhitābhi
rambhojarāgapatapatakābharaṇaprabhābhiḥ|
tasmāt prabhṛtyuparibhāvimunitvamudrāṁ
kāṣāyadhāraṇakalāmiva śīlayantam||21||

saṁkrāntasaudhavalabhīmaṇiputrakeṇa
vakṣaḥ kavāṭaphalakena manohareṇa|
sākṣāduraḥsthalavihārisamudrarāja
kanyasya kaiṭabharipoḥ kalayantamābhām||22||

niṣyandamānamakarandanirantareṇa
raktotpalena karapaṅkajalālitena|
sadyo vipāṭanagaladrudhirāruṇena
netrotpalena śivirājamivopalakṣyam||23||

ālepacandanavisṛtvaragandhalobhā
dālīyamānamalināmabhito nikāyam|
ajñānagāḍhatimiraudhamivāntarasthaṁ
tenaiva dikṣu nitarāmapasārayantam||24||

āśāmukhaprasṛmarairarabhinandanīyai-
rāścaryasaṁhananakāntisudhāpravāhaiḥ|
āplāvayantamiva nirjararājaloka-
mātmapratāpatapanāturamantikastham||25||

ālokabāhuvalayaskhalanāravāra-
vācālitākhilaharinmukhamaṇḍalībhiḥ|
ārādamartyapuravāravilāsinībhi-
rādhūyamānasitacāmaracakravālam||26||

vakṣaḥsthalena valamānamanojñahāra-
tārāvalīvalayinā gaganopamena|
ākāśasindhulaharīparirabhyamāṇa-
mābhāsayantamamarādritaṭāvalepam||27||

ambhoruhākṛtimabhaṅgarapadmarāga-
bhaṅgībhirāracitamadbhutapādapīṭham|
dānābhibhūtanatapadmanidhiprakāśaṁ
savyetareṇa caraṇena parāmṛśantam||28||

aṁghreraktalakarasadyutihāriṇībhi-
rabhyudgatābhiraruṇāṁgulidīdhitībhiḥ|
vandārudevavadanāmbujabodhanāya
bālātapaprasaravarṣamivācarantam||29||

nakṣatranāthakarakandalamāṁsalena
navyena pādanakhadīdhitijālakena|
niṣyandamānasuranirjhariṇīmaranda-
dhārābhirāmacaraṇābjamivābjanābham||30||

saṁsāreghoraparitāpajuṣāṁ janānāṁ
saṁrakṣaṇāya kimayaṁ samayo na veti|
jijñāsayā kṣaṇamivāvatarītukāmaṁ
māṇikyakuṭṭimatalapratimānibhena||31||

dṛṣṭvā jagattrayaguruṁ śirasā praṇemu-
rdūrānatena tuṣitālayapārijātam|
vācāmatītya padavīmabhivartamāna-
mārebhire stutibhirarcayituṁ ca devāḥ||32||

dīnāvalokanadaśāntarajṛmbhamāṇa-
kāruṇyapūraparivāhamahāpraṇālaiḥ|
asmānapāṅgaya vinidrasarojamudrā-
karṇejapaistava surendra ! kaṭākṣapātaiḥ||33||

svairojjihānasuṣamābharadugdhasindhu-
kallolakandalakarambitagātrayaṣṭe !
cūḍāvataṁsa ! tuṣitālayadevatānāṁ
tubhyaṁ namaḥ paramakāruṇikavratāya||34||

prajñāpradhānamahiṣīpadapaṭṭabandha-
sambhāvanātiśayasambhṛtanirvṛtāya|
sarvottarāśramakathāmṛtapānalīlā-
goṣṭhīparāya guṇavāridhaye namaste||35||

maitrīkalatrakucabhārapaṭīrapaṅka-
patrāvalīmakarikāṅkaramaṇḍitāya|
tejastaraṅgitadigantarakandarāya,
trailokyabhāgyaparipākabhuve namaste||36||

mārapratāpabaḍavānalakīlajāla-
jājvalyamānajananārṇavadharmanāve|
divapālaśekharitaśāsanapatrikāya
dikyānubhāva ! jagadekaguro ! namaste||37||

niṣyandamānanirapāyakṛpāpravāha-
vīcīviṭaṅkavalamānaviśāladṛṣṭe !
dhyānāmṛtadravataraṅgitacittavṛtte !
devādideva ! jagadekadṛśe namaste||38||

nirvyājakṛttagalanirgaladasradhārā-
nirvāpitakṣudhitarākṣasajāṭharāgne !
nirvāṇakelikṛtinirmitisūtradhāra !
netrābhirāma ! surarāja ! namo namaste||39||

gandharvarājamahilājanagīyamāna-
kīrttipravāhaparivāhitadiṅmukhāya|
bhavyānurakṣaṇaparāya phalonmukhīna-
bhāgyādhikāya bhagavan ! bhavate praṇāmaḥ||40||

nityapravṛttaniravadyamahāpradāna-
śobhāparājitasuradruimakāmadheno|
śuddhāśayāya sucaritravibhūṣaṇāya
tubhyaṁ namastuṣitalokadhurandharāya||41||

rākāsudhākiraṇabimbamano'bhirāma-
vaktrāvadhūtavaravārijavaibhavāya|
śāntāśayāya śapharadhvajabāhuvīrya-
muṣṭindhayāya munimānyadhiye namaste||42||

śṛṅgāritāyatadigantamadāvalendra-
śuṇḍārakāṇḍaparibhāvukabāhudaṇḍam|
saundaryakandalitacārumukhāravindaṁ
vandāmahe varadarāja ! bhavantameva||43||

vīra ! tvameva vijitākhiladiṅmukhasya
mīnadhvajasya vinipātavidhau vidagghaḥ|
siṁhād ṛte jagati kaḥ khalu dhīracetā
dantāvalaṁ jayati jarjaritādrikūṭam||44||

vidveṣatāpamakhilaṁ jagatāṁ vinetuṁ
śaktastvameva śaraṇāgatapuṇyarāśe !
dhārādharaṁ taralavidyutamantareṇa
dāvānalaṁ śamayituṁ bhuviḥ kaḥ kṣameta !||45||

mohāndhakāramuṣitāni jagattrayāṇi
puṇyādhika ! tvamasi bodhayituṁ pravīṇaḥ|
ko vā vikāsayitumarhati kokabandhuṁ
bhānuṁ vinā śaradi paṅkajakānanāni||46||

tṛṣṇāpravāhamavaśoṣayituṁ janānāṁ
tejasvināmadhipa ! dakṣatarastvameva|
kalpāvasānabaḍavānalamantareṇa
kaḥ pārayejjagati pātumapāmadhīśam||47||

dhīra ! tvameva jananāmbunidhestrilokīṁ
pāraṁ paraṁ gamayituṁ paṭutāmupaiṣi|
ko vā vihāya bhuvena kuhanāvarāhaṁ
kṣoṇīsamuddhṛtividhau kuśalaḥ payodheḥ||48||

itthaṁ suparvavihitāṁ stutimādareṇa
śrutvā prasannahṛdayastuṣitādhirājaḥ|
gambhīravāridharagarjitamandareṇa
tān pratyuvāca vacasā madhurākṣareṇa||49||

bho bhoḥpurandaramukhā haridantapālāḥ
sambhūya yūyamiha sādaramāgatāḥ kim !
kārya mayā kimapi ced bhavatāmabhīṣṭa
māvedyatāmalamiha stutisampadeti||50||

te'pi prasannamanasaḥ praṇipatya tasmai
vyajñāpayan vinayanamritapūrvakāyāḥ|
devādhideva ! jagatāmavabodhanāya,
santiṣṭhate samucito'vasarastaveti||51||

ākarṇya tadvacanamaśrutapūrvameṣāṁ
kālādicintanaparaḥ kṣaṇameṣa bhūtvā|
niścitya tat sakalameva nidhirguṇānāṁ
pratyabravīt punaramūn prathitāpadānaḥ||52||

śuddhodanasya sutatāmahametya satyaṁ
sambodhanaṁ trijagatāṁ niyataṁ kariṣye|
aṅgairdhanairasubhirapyahametadeva
samprārthya puṇyanicayaṁ kṛtavān pureti||53||

iti kṛtavati tasmin satyasandhe pratijñāṁ
parahitaparabhāve pāramīpāraniṣṭhe|
pramuditamanasaste sphītaromāñcadaṇḍa-
pracayaniculitāṅgāḥ pratyagacchan yatheccham||54||

atha kānicideva vāsarāṇi kṣapayitvā tridive sa devarājaḥ|
vidadhe vividhavratojjvalāyāṁ pratisandhiṁ pṛthivīpatermahiṣyām||55||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye dvitīyaḥ sargaḥ||

tṛtīyaḥ sargaḥ

tṛtīyaḥ sargaḥ

dauhṛdaliṅgādhānam

athodayaṁ śākyamahīpatīnāmānandamālījanalocanānām|
āśvāsanaṁ sajjanamānasānāmādhatta sā dauhṛdaliṅgamāryā||1||

vivardhamānena ca madhyamena śyāmāyamānena ca cūcukena|
garbhodayo'bhūdalasekṣaṇāyāstasyāḥ sakhonāmanumānagamyaḥ||2||

mahāmunīnāmapi mānanīye garbhatvamātasthuṣi bodhisattve|
madhyastadīyo manaso'pi sūkṣmaḥ priyādiva sphītataro babhūva||3||

yathā yathā vṛddhimavāpa tasyā madhyaṁ mahiṣyā mahanīyamūrtteḥ|
tathā tathā vṛddhimavāpa gātramaputratāśokakṛśasya bharttuḥ||4||

stanadvayasyāgramabhūd vivarṇaṁ sākaṁ sapatnīvadanena tasyāḥ|
kiñcānanaṁ garbhabharālasāyāḥ kīrttyā samaṁ pāṇḍuramāsa bharttuḥ||5||

antargatasyādbhutavikramasya viśvatrayīvismayanīyamūrtte|
pratāpavahneriva dhūpajālaistasyāḥ stanaḥ śyāmamukho babhūva||6||

tasyāḥ stanadvandvamaninditāṅgyāḥ śyāmaṁ śikhāyāmavaśeṣapāṇḍu|
taṭābhighātāhitapaṅkamudrāmādhatta nāgādhipakumbhalakṣmīm||7||

vṛddhā vitenurvividhauṣadhībhiḥ putrasya rakṣāmudarasthitasya|
saiva smaropadravapīḍitānāṁ babhūva rakṣā bhuvanatrayāṇām||8||

puṇye muhūrte puṁruhūtalakṣmīḥ kulānurūpaṁ gurugarbhavatyāḥ|
yathākramaṁ puṁsavanādi kṛtyaṁ nirvartayāmāsa nṛpo mahiṣyāḥ||9||

prabhātaveleva sahasrabhānuṁ pradoṣalakṣmīriva śītaraśmim|
bhadre muhūrte nṛpadharmapatnī prāsūta putraṁ bhuvanaikanetram||10||

tatrāntare tāmarasairudārairudañcitairañcitapañcavarṇaiḥ|
sañchāditā tasya vihārahetoḥ kṛtopahāreva babhūva pṛthvī||11||

śākhāsu śākhāsu samudbhavadbhivicitrapatraiḥ śatapatrajātaiḥ|
cakāśire tasya vilokanāya sañjātanetrā iva śākhino'pi||12||

asmākamutpattirivātra bhūmau buddhāṅkurāṇāmapi durlabheti|
sandarśanāyeva śarīrabhājāṁ nālīkamāsīnnabhasaḥ sthale'pi||13||

asyopadeśādakhilo'pi satyaṁ nirvāṇamabhyeṣyati jīvalokaḥ|
kimasmadabhyujjvalanairatīva nirvāṇamīyurnirayāgnayo'pi||14||

mahātmanastasya mahīdhrapātagurūṇi pādākramaṇāni soḍhum|
apārayantīva bhṛśaṁ cakampe viśvambharā viślathaśailabandhā||15||

tālapramāṇāḥ sahasā dharitrīṁ bhittvā samuttasthurudapravāhāḥ||
puṇyātmanastasya namaskriyārthaṁ bhujaṅgalokā iva śeṣavaśyāḥ||16||

amuṣya sarvatra vitāyamānairākāśaṅgāsalilāvadātaiḥ|
yaśaḥpravāhairiva lipyamānā diśaḥ samastāḥ viśadībabhūvuḥ||17||

‘jātaḥ pṛthivyāmadhipo munīnām’ iti bruvāṇā iva viṣṭapānām|
maṅgalyaśaṅkhānakamardalādyavādyaprabhedāḥ svayameva reṇuḥ||18||

mahānubhāvasya mahābhiṣekasambhāvanāṁ kartumiva pravṛttāḥ|
vyatītya velāṁ sakalāḥ samudrāḥ pracelurabhyucchritavīcihasyāḥ||19||

cacāla meroracalābhidhānaṁ caskhāla sindhorlavaṇodavārtā|
ākhyā sravantītyagalatsravantyāsthireti bhūmerabhidhā vyaraṁsīt||20||

vavarṣa varṣāsamayaṁ vināpi valāhako vāridhidhīraghoṣaḥ|
āścaryakarmāṇi babhūvuritthaṁ jāte satāmagrasare kumāre||21||

āsphālitānekamṛdaṅgaghoṣavācālitāśāntadarīmukhāṇām|
ānandanṛttabhramighūrṇamānavasundharāndolitabhūdharāṇām||22||

anyonyasammardaviśīrṇahāramuktāvalītārakitasthalīnām|
prakṣiptapiṣṭātakapāṁsumuṣṭiśṛṅgāritāśeṣadigantarāṇām||23||

parasparākṣiptavibhūṣaṇānāṁ paryastacūḍāmaṇiśekharāṇām|
ekālayasyeva jagattrayāṇāṁ babhūva tajjanmamahotsavaśrīḥ||24||

pratyagragarbhacchavipāṭalena sutena mātā sutarāṁ cakāśe|
navyodayālohitavigraheṇa veleva bālena sudhākareṇa||25||

prataptacāmīkarabhāsvareṇa prasarpatā tasya śarīrabhāsā|
prasūtikāgarbhagṛhapradīpāḥ pratyūṣatārāpratimā babhūvuḥ||26||

atyadbhutāmātmajajanmavārtāṁ śrṛṇvan sa śuddhāntajanānnarendraḥ|
ānandamūrcchākulacittavṛttiḥ kartavyamūḍhaḥ stimito babhūva||27||

padārthametatpriyadānayogyamadṛṣṭavān sa triṣu viṣṭapeṣu|
sarvasvadānena tathāpi rājā sambhāvayāmāsa tamatyudāraḥ||28||

bhadre muhūrte sa patiḥ prajānāṁ dadarśa devyāḥ stimitāyatākṣaḥ|
kumāramutsaṅgatale śayānaṁ taṭe taṭinyā iva haṁsaśāvam||29||

aśrāntatṛṣṇena vilocanena mukhendumāsvādayataḥ svasūnoḥ|
āsīt pituḥ kaṇṭakitāṅgayaṣṭerānandabāṣpaprasaro nirodhaḥ||30||

stanandhayasyānanacandrabimbamamandasaundaryasudhānidhānam|
nipīya netrāñjalinā nitāntaṁ nṛpādhipo nirvṛtimāsasāda||31||

sa jātakarmādikamatyudāraṁ sūnoḥ samāpayya purohitena|
'siddhārtha' ityasya jagatpraśasyāmananyayogyāmakarodabhikhyām||32||

navāmbuvāhena nabhaḥsthalīva navyena tārāpatinā niśeva|
mṛgendraśāvena mahāṭavīva vibhūṣitā santatirāsa tena||33||

avyaktavarṇābhiramuṣya vāgbhiryathā nṛpaḥ prītamanā babhūva|
tathā na gānairapi gāyakānāṁ mahākavīnāmapi vāgvilāsaiḥ||34||

nisargasaurabhyanitāntahṛdyaṁ tasyānanaṁ tādṛśasaukumāryam|
babhūva sāmānyamayātayāmaṁ līlābjamantaḥpurasundarīṇām||35||

mano'bhirāmairmaṇikiṅkaṇīnāṁ māturmudaṁ māṁsalayanninādaiḥ|
ātmīyabimbānunayābhimānaścikrīḍa sūnurmaṇimedinīṣu||36||

ātanvatā pāṁsuvihāramāptairamātyaputraiḥ saha bālakena|
saṁgrāmabhūdhūliṣu bhāvinīṣu svairaṁ vihartuṁ vihiteva yogyā||37||

sa dhīramantaḥpurasiṁhaśāvaiḥ saṁkrīḍamānaḥ saha rājasūnuḥ|
atyadbhutasyātmaparākramasya śikṣāmivaiṣāṁ ciramanvatiṣṭhat||38||

anupravṛttānmaṇighaṇṭikānāmārāvaharṣād gṛharājahaṁsān|
tatāṭa pādena tadīyarājaśabdāsahiṣṇuḥ kila tān kumāraḥ||39||

nakhāṁkuśāghātavidhūtamūrdhā mukhāravaprasrutavṛṁhitaśrīḥ|
maṅgalyanirvṛttamadāmburekho bālo vitene madahastilīlām||40||

abhyullasaccampakadāmadīptirālokasambhāvitajīvalokaḥ|
sa dārako dīpa iva pradīptaḥ śokāndhakāraṁ vinināya pitroḥ||41||

kṛtopavītaṁ galitātibālyaṁ samastavidyāpariśīlanāya|
tamarpayāmāsa kumāravaryamācāryahasteṣu patiḥ pṛthivyāḥ||42||

sa deśikendrairupadiśyamānā vidyāḥ samastāḥ sakalāḥ kalāśca|
jagrāha medhāvitayā'cireṇa varṣāghano vārinidheravāpa||43||

ananyasāmānyadhiyaṁ kumāramāsādya vidyāḥ sutarāṁ virejuḥ|
śaratprasannaṁ gaganāvakāśaṁ tārādhipasyeva mayūkhamālāḥ||44||

nitāntamānandayatā prajānāṁ manāṁsi sadyo haratā tamāṁsi|
candrodayeneva mahāsamudraḥ śākyānvayastena samullalāsa||45||

prabheva bhānoḥ pratibheva sūreḥ śikheva dīpasya dayeva sādhoḥ|
jyotsneva candrasya sudheva sindhostasyoditā''sīnnavayauvanaśrīḥ||46||

āropya tāruṇyaviśeṣaśāṇaṁ rauṣāṇitānīva manobhavena|
aṅgānyabhivyañjitalakṣaṇāni vibhaktasandhīni babhūvurasya||47||

tasyāṁdhriyugmaṁ sahajābhirūpyaṁ rekhāsahasrārarathāṅgacihnam|
navyāni nālīkavanāni nūnaṁ nakhaprabhacandrikayā jahāsa||48||

valitrayālaṁkṛtidarśanīyavilagnabhāgo narapālasūnuḥ|
manthācalo vāsukibhogaveṣṭaḥ lekhollasanmadhya ivāluloke||49||

guṇaiḥ samastai saha rājasūnornitambabimvaḥ prathimānamāpa|
doṣairaśeṣaiḥ samameva tasya madhyapradeśaḥ kṛśatāmayāsīt||50||

nābhihradastasya narendrasūno romāvalīketananīlayaṣṭim|
nikhātukāmena manobhāvena nirvartito garta ivābabhāse||51||

śriyaḥ sarojāntaraduḥsthitāyā viśṛṅkhalaṁ dātumivāvakāśam|
puṇyātmanastasya bhujāntarāalaṁ babhūva vindhyādriśilāviśālam||52||

śūrasya tasya kṣitipālasūnorvṛkṣaḥkavāṭe sati vajrasāre|
cakruḥ kavāṭaṁ sadaneṣu sattvā vibhūṣaṇārthaṁ na tu rakṣaṇārtham||53||

bhujo bhujaṅgādhipabhogadīrghastasya prajāpālanapaṇḍitasya|
akṣepaṇīyaḥ pratibhūpatīnāṁ trailokyarakṣāparigho babhūva||54||

rekhābhiratyantaparisphuṭābhistatkandharā bandhurasanniveśā|
gāḍhādarāliṅgitakāntilakṣmīkeyūramudrābhirivāvababhāse||55||

mugdhasya tasyāsa mukhāmbujasya mahotpalasyāpi mahān viśeṣaḥ|
vāṇimalolāṁ vahati sma pūrvaṁ svabhāvalolāmitaratu lakṣmīm||56||

vāṇyā vareṇyasya mukhe vasantyā mañjīraśiñjānamivāsa sūktam|
nakhaprabheva smitacandrikā''sīnmuktākṣamāleva ca dantapaṁktiḥ||57||

tadānanāmbhoruhakāntilakṣmyāstadgaṇḍabhittirmaṇidarpaṇaśrīḥ|
tatkarṇapāśaśca vilāsaḍolā tadīkṣaṇaṁ vibhramadīrdhikā''sīt||58||

bhrūvallarī tasya manojñamūrttestārāṁśulīḍhobhayakoṭibhāgā|
kodaṇḍalīleva vijitya mārādātmīkṛtāropitabhṛṅgamauvī||59||

prasannamūrṇāvalayābhirāmaṁ jyotirmayaṁ tasya mukhārabindam|
bhūyiṣṭhamantargatacandralekhāṁ bālārkabimbaśriyamātatāna||60||

ūrṇābhirāmā narapālasūnorniṭālabhūmirnitarāṁ cakāśe|
vaprakriyābhagnanilīnadantidantāṁkurā meruśilātaṭīva||61||

vināṅgarāgeṇa vināṅgadena vināvataṁsena vinā srajā'piu|
āviṣkṛtāsecanakālamāsīdaṅgaḥ tadīyaṁ navayauvanena||62||

ānandayitrī hariṇekṣaṇānāmaduṣṭipūrvā puruṣāntareṣu|
nirvyājabhūṣā nikhilāṅgayaṣṭestasyoditāsīt samudāyaśobhā||63||

viśvambharāvalayadhāraṇayogyabāhoḥ
sūnornṛpaḥ surapatipratimasvabhāvaḥ|
māṇikyakumbhabharitairmaṇimantrapūtai-
stīrthaiścakāra yuvarājapadābhiṣekam||64||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye tṛtīyaḥ sargaḥ||

caturthaḥ sargaḥ

caturthaḥ sargaḥ

siddhārthavivāhaprastāvaḥ

atho kumārasya kulodvahasya karagrahaṁ kārayituṁ narendraḥ|
kā sā'sya yogyā bhuvi kanyaketi cintayāmāsa sametabandhuḥ||1||

tatrāntare koliyabhūmipālaḥ kumārikāṁ me kularatnadīpām|
dāsyāmi sūnostava sarvatheti sandeśapatraṁ visasarja tasmai||2||

ākarṇya sandeśamukhādudantamatīva santuṣṭamanāḥ kṣitīśaḥ|
tathaiva sajjīkriyatāṁ tvayeti sandeśamasmai prajighāya bhūyaḥ||3||

tatheti so'pi pratigṛhya tasmai sandeśapatraṁ samudīrṇaharṣaḥ|
pracakrame kārayituṁ kumāryā vivāhadīkṣotsavamatyudāram||4||

āropitābhraṅkaṣaketumālamābaddhakauśeyavitānaśobham|
abhyucchritendrāyudhatoraṇāṅkamabhyantarasthāpitapūrṇakumbham||5||

āstīrṇamuktāsikatābhirāmamākīrṇanānākusumaupahāram|
ārabdhavaivāhikasaṁvidhānamantaḥpuraṁ bhūmipaterbabhūva||6||

abhyaktagātrīmadhivāsitena tailena gandhāmalakopaliptām|
varāṅganāstā maṇikumbhamuktairambhodharaiḥ sādaramabhyaṣiñcan||7||

snānāvasāne naradevakanyā pāthobharārdraṁ parimucya vāsaḥ|
samādade cārutaraṁ dukūlaṁ candrātapaṁ śāradikeva rātriḥ||8||

tataḥ prakīrṇābhinavaprasūne catuṣkamadhye viniveśya sakhyaḥ|
nānāvidhairābharaṇairnarendrakanyāmalañcakruratipravīṇāḥ||9||

antaḥsamāveśitaphullamallīdhammillabandhastaralekṣaṇāyāḥ|
tatāna tārāgaṇaśāritasya gāḍhāndhakārastabakasya kāntim||10||

ākuñcitāgrairalakaiḥ praśastaistasyā mukhāmbhoruhamābabhāse|
tadīyasaurabhyasamṛddhilobhādālīyamānairiva cañcarīkaiḥ||11||

sindūraklṛpta kṣitipālaputryā vivāhadīkṣātilako vireje|
prāptādhipatyasya manobhavasya pratāpabākārka ivojjihānaḥ||12||

karṇāvasaktāḥ kamalekṣaṇāyā yavāṅkurāḥ sātiśayaṁ virejuḥ|
trilokajiṣṇoḥ kusumāyudhasya kīrttiprarohā iva jṛmbhamāṇāḥ||13||

kastūrikākalpitapatralekhastasyāḥ kapolaḥ śaśimaṇḍalaśrīḥ|
ākramya tasthau mukurasya śobhāmambhodavātairmalinodarasya||14||

vinyastakālāñjanadarśanīyaṁ vilocanaṁ mīnavilocanāyāḥ|
atyugrahālāhalapaṅkadigdhāmanaṅgabāṇaśriyamanvayāsīt||15||

ananyasādhāraṇapāṭalimnastasyā manojñasya radacchadasya|
ākalpitā yāvakapaṅkabhatirabhūtapūrvāṁ na cakāra śobhām||16||

alaṁkṛtaṁ mauktikakuṇḍalābhyāmambhoruhākṣyā mukhāmārdrahāsam|
pārśvadvayāvasthitapuṇḍarīkakośaṁ śaratkokanadaṁ jigāya||17||

āmuktamuktāsaradarśanīyamābibhratī kaṇṭhamatīva reje|
niṣṭhyūtamuktānikarābhirāmaśaṅkhojjvalā sāgaravīcikeva||18||

tasyā vapuścandanapaṅkaliptamāmodikālāgarubhakticitram|
kalindajākarburitāntarāyāḥ śobhāmapuṣyat suraśaivalinyāḥ||19||

payodharadvandvamaninditāṅgyāḥ parisphurannistalatāarahāram|
ākīrṇatārānikarābhirāmāmastādriśṛṅgaśriyamanvagacchat||20||

balitrayālaṁkṛtamadhyadeśā tanvī vilolastanabhārahārā|
taraṅgitā śīkarajālitāṅgacakrāhvayā śaivalinīva reje||21||

māṇikyakāñcīvalayānuviddhaśroṇībharā kṣoṇipatestanūjā|
vasundharā vāridhiratnagarbhavelāsamāliṅgitasaikataiva||22||

rarāja tasyā navaromarājirārohatastuṅgapayodharādrim|
śṛṅgārayoneravalambanārthamālambitendīvaramālikeva||23||

anarghacāmīkarakalpitābhiralaṁkriyābhiḥ sutanuścakāśe|
samujjvalā nūtanamañjarībhiḥ sañcāriṇī campakavallarīva||24||

alaktakāsaṅgavivṛddharāgamaṁghriddhayaṁ komalamāyatākṣyāḥ|
navātapasparśaviśeṣadṛśyāṁ nālīkaśobhāṁ namayāñcakāra||25||

ākalpasaundaryadidṛkṣayeyamābibhratī sphāṭikamātmadarśam|
vididyute pūrṇaśaśāṅkavimbasamparkiṇī śātamakhī diśeva||26||

anantaraṁ bandhuragātrayaṣṭeḥ purodhasaḥ pūrṇamanorathāyāḥ|
na kevalaṁ kautukamābabandhuḥ karāmbuje kiñca hadambuje'pi||27||

evaṁ samāpayya kumārikāyā vaivāhikaṁ maṇḍanasaṁvidhānam|
kutūhalī kauliyabhūmipālastasthau varasyāgamamīkṣamāṇaḥ||28||

atha svaveśmanyadhirājasūnuḥ snātānulipto navadhautavāsāḥ|
ullāsikāṁ lokavilocanānāmudvāhabhūṣāmurarīcakāra||29||

suvarṇasūtragrathitāntareṇa kṣaumottarīyeṇa sa rājasūnuḥ|
vidyutpinaddhena śaradghanena viyattalābhoga iva vyarājat||30||

viśālavakṣaḥsthalalambitena muktākalāpena babhau kumāraḥ|
virājamānena taṭopakaṇṭhaṁ chāyāpatheneva suvarṇaśailaḥ||31||

prasannagambhīravapuḥ kumāraḥ pravālamuktāmayakuṇḍalābhyām|
caṇḍāṁśutārādhipamaṇḍalābhyāmalaṁkṛto merurivāluloke||32||

varaścakāśe haricandanārdro bālātapātāmra ivodayādriḥ|
dhātucchaṭāvicchuritaḥ karīva sandhyāmahaḥsāndra ivāmṛtāṁśuḥ||33||

ādarśabimbe pratimāśarīramāmuktaratnābharaṇasya yūnaḥ|
vaikartanaṁ maṇḍalamāsthitasya puṁsaḥ purāṇasya pupoṣa lakṣmīm||34||

alaṁkriyā'jāyata dehakāntirnaisargikī tasya narendrasūnoḥ|
eīśvaryacihnāni paraṁ babhūvuranyāni māṇikyavibhūṣaṇāni||35||

ukṣiptamuktātapavāraṇaśrīruddhūtabālavyajanopacāraḥ|
āruhya vaivāhikamaupavāhyaṁ jagāma sanbandhigṛhaṁ kumāraḥ||36||

tamāgataṁ śākyakulapradīpaṁ kṣoṇīpatiḥ koliyacakravarttī|
svayaṁ padābhyāmabhigamya dūraṁ vaivāhikaṁ maṇḍapamānināya||37||

dadarśa dhīraḥ kṣitipālaputrīṁ tatra sthitāṁ tārakarājavaktrām|
līlāravindena karasthitena payodhikanyāmiva bhāsamānām||38||

sotkaṇṭhamālokayataḥ kumārīṁ sudhāṁśuśobhāparibhāvukāṅgīm|
atītya velāmadhirājasūnorānandasindhuḥ prasasāra dūram||39||

yat kāryate tatra pativratābhiḥ kṛtvā tadetat sakalaṁ kumāraḥ|
tayā samaṁ tāmarasāyatākṣyā jatāma vaitānikavedimadhyam||40||

udarciṣastasya hutāśanasya havirbhiruccairjvalataḥ purastāt|
kriyākalāpe kṛtadhīḥ purodhāḥ saṁyojayāmāsa vadhūkumārau||41||

āsīt kumāraḥ pulakaprarohairudañcitaiḥ kañcukitāṅgayaṣṭiḥ|
vaikakṣamālyacyutakesarāstadguptyai babhūvurguṇaratnarāśeḥ||42||

āvirbhavadbhiḥ śramavārileśairārdrāṅguliḥ koliyakanyakā''sīt|
vivāhadhārājalaśīkarāstadvyājībabhūvurvipulekṣaṇāyāḥ||43||

ālokalobhādabhivartamānā nivartamānāstrapayā ca śaśvat|
tayorapāṅgaprasarāstadānīṁ ḍolāvihāraśriyamanvabhūvan||44||

abhyastayā saṁvaraṇāmbuśerāvartacakrabhramalīlayeva|
varaḥ samaṁ vāmadṛśā kṛśānoḥ pradakṣiṇāprakramamanvatiṣṭhat||45||

kanyākumārau kamanīyarūpāvālokya homāgniradṛṣṭapūrvau|
pradakṣiṇārciḥsphuraṇacchalena ślāghāśiraḥkampamivācacāra||46||

guruprayuktā kulapālikā sā lājopahāra visasarja vahnau|
marudvidhūtā latikeva puṣpaṁ cūtadrame syūtanavapravāle||47||

samudgatā dhūmatatiḥ kṛśānoḥ samīpalagnā mukhasārasasya|
amlānanīlāyatanālabhaṅgīma ṅgīcakārāmbujalocanāyāḥ||48||

tasmādudīrṇā navadhūmarājistasyā mukhe tadgrahaṇaprasanne|
kṣaṇaṁ samālakṣyata sañcarantī saroruhe ṣaṭpadamālikeva||49||

vaktrāravindaṁ paritaḥ prakīrṇā vāmabhruvo maṅgaladhūmarājiḥ|
anyāmṛtāṁśubhramataḥ prayātāmadhatta sākṣāt pariveṣalakṣmīm||50||

vaktrāmbujaṁ vāmadṛśaḥ parītā vaivāhikī maṅgaladhūmapaṁktiḥ|
babhāra nīlāṁśukanirmitasya muhūrtavaktrāvaraṇasya śobhām||51||

kālāñjanocchvāsavikūṇitākṣaṁ dharmodakakliṣṭakapolapatram|
vivarṇakarṇotpalamānanābjaṁ babhūva dhūmagrahaṇānmṛgākṣyāḥ||52||

iti krameṇāhitapāṇipīḍastayā sahaiva śvasurau kumāraḥ|
nanāma tāvapyanumodamānāvāśīrbhiretāvanuvardhayetām||53||

anyāśca sarvānapi bandhuvargān sambhāvya jāyāsahitaḥ kumāraḥ|
nirgatya tasmānnijarājadhānīpradakṣiṇāya pravaro jagāma||54||

tasmin muhūrte kapilāṅganānāṁ kumāranidhyānaparāyaṇānām|
saudheṣu saudheṣu samudbabhūvuḥ śṛṅgāraceṣṭā madanopadiṣṭāḥ||55||

tathā hi kācit karapallavena kalhāramālāmavalambamānā|
svayaṁ varītuṁ kila rājadhānīsopānamārgaṁ tvarayā jagāma||56||

netrasya taddarśananiścalasya mā mūdidaṁ rodha itīva matvā|
apāsya kālāñjanamāyatākṣī vātāyanaṁ satvaramāpa kācit||57||

vibhūṣaṇairantarite madaṅge naisargikīṁ kāntimasau na paśyet|
itīva naipathyamakalpayantī kācit prapede sahasā gavākṣam||58||

vyākośametad yadi karṇapāśe niveśayeyaṁ surabhi dvirephaḥ|
māṁ pīḍayedityavadhīrya manye karṇotpalaṁ kāpi jagāma jālam||59||

tadānanālokanaharṣajātaḥ stanasya romodgama eva bhuṣā|
itīva patrāvalimutsṛjantī vātāyanābhyarṇamavāpa kācit||60||

pativratāyāḥ paradarśanāya yātrā na yukteti nirundhatīva|
nitambabimbād rasanā galantī kasyāścidaghriṁ kalayāñcakāra||61||

ekāvalīṁ kācidanarpayitvā kaṇṭhokaṇṭhaṁ karapaṅkajena|
samudvahantī tvaramāṇacetāstasyopahārārthamiva pratasthe||62||

tābhistadudvīkṣaṇatatparābhirnirantarāḥ saudhatalapradeśāḥ|
jagajjigīṣormakaradhvajasya senāniveśapratimā babhūvuḥ||63||

vīthīṣu vīthīṣu vilāsinīnāṁ tasminnipetustaralāḥ kaṭākṣāḥ|
prāsādajālāntaritāṅgayaṣṭeḥ prasūnaketoriva puṣpabāṇāḥ||64||

tamāyatākṣyaḥ spṛhaṇīiyamaṅgādaṅgāntaraṁ gantumaśaknuvānaiḥ|
ākarṇapūraprasṛtairapāṅgairālokayāmāsuratṛptibhājaḥ||65||

tāsāṁ kumāraḥ śatapatramitrairvilocanairvismayanirnimeṣaiḥ|
aṅgeṣu sarvatra niṣiktabimbaiḥ sākṣāt sahasrākṣa ivābabhāse||66||

yatraiva yatraiva kumāragātre vyāpāritaṁ locanamaṅganābhiḥ|
tatraiva tatraiva babhūva kāntiniryāsaniḥsyūtamivānuṣaktam||67||

tāsāṁ kumārākṛtirāturāṇāmaspandavisphāritalocanānām|
vinetukāmeva manobhavārtiṁ pratyekamantarhṛdayaṁ viveśa||68||

kācit tadā kaṇṭakitāṅgayaṣṭistadānanāmbhoruhanirviśeṣam|
ājighradānandanimīlitākṣī karasthitaṁ vibhramapuṇḍarīkam||69||

kācit tadākarṣaṇasiddhamantraṁ kāmopadiṣṭaṁ kila japtukāmā|
kareṇa mandaṁ bhramayāñcakāra muktākṣamālāmiva hārayaṣṭim||70||

śukāvacañcūpuṭapāṭalena nakhena kācid vilolekha navyam|
pāṇisthitaṁ ketakagarbhapatramanaṅgasandeśamivāsya kartum||71||

ālekhyalīlāphalakaṁ satūlimekaṁ dadhānā karapallavena|
ātmānamālikhya varāya tasmai dātuṁ samudyogavatīva tasthau||72||

cetobhuvaḥ puṣpaśilīmukhānāṁ parāgavarṣaiḥ patatāmajasram|
kasyāścidāsīt kaluṣīkṛteva dṛṣṭiḥ samudyadbahulāśrupūrā||73||

udbhinnaromodgamalobhanīyā rarāja kasyāścana gaṇḍapāliḥ|
dhṛtāṅkurā cittagrahapraveśe manobhuvo maṅgalapālikeva||74||

ākarṇamākṛṣṭaśarāsanasya kāmasya kādambakadambakānām|
pakṣīnileneva vidhūyamānā kāciccakampe skhaladuttarīyā||75||

dharmodabinduprakarairudīrṇaiḥ karambitā kācana rājate sma|
kodaṇḍavallīva dṛḍhāvakṛṣṭā niṣṭhyūtamuktāṅkuritā smarasya||76||

manaḥ pratolīṁ viśataḥ prakīrṇairmanobhuvaḥ pādaparāgajālaiḥ|
kācid dṛśaṁ karburavigraheva vivarṇabhāvaṁ pratipadyate sma||77||

kumāramenaṁ kulaśailadhuryaṁ bharttāramāptuṁ paramābhirūpyam|
bimbādhareyaṁ jananāntareṣu kiṁ vā'karot puṇyamagaṇyarūpam||78||

sudhānidhānaṁ tuhināṁśubimbaṁ lakṣmīvimānāni ca paṅkajāni|
ātanvatā pūrvamamuṣya vaktranirmāṇayogyeva kṛtā vidhātrā||79||

nirmāṇakāle bhuvanatrayasya sambhṛtya sambhṛtya samarpitena|
saundaryasāreṇa sarojajanmā prāyeṇa cakre yuvarājamenam||80||

yuvānamenaṁ yugadīrghabāhuṁ draṣṭuṁ trilokaspṛhaṇīyaśobham|
asmākamakṣṇāmayutaṁ viriñcistrilokavedī na cakāra kasmāt||81||

amuṣya vaktrāmṛtabhānubimbasambhūtasaundaryasudhopayogāt|
āpadyate dṛṣṭiyugaṁ na keṣāmatraiva janmanyanimeṣabhāvam||82||

ityādimāsāṁ giramatyudārāmākarṇayan karṇasukhāyamānām|
pradakṣiṇīkṛtya purīṁ kumāraḥ prāvikṣadantarbhavanaṁ nṛpasya||83||

praviśya dūrāvanatena mūrdhnā baddhapraṇāmāñjalikuḍmalena|
tayā sametaḥ śakavaṁśadīpaḥ priyottaraṅgaṁ pitaraṁ vavande||84||

utthāpya dūrānatamūḍhabhāryamudañcitābhyāṁ bhujapañjarābhyām|
romodgamādhyāsitagātrayayaṣṭirurvīpatiḥ sādaramāliliṅga||85||

anantaraṁ kāñcanapātrāsaṁsthaiḥ karpūradīpaiḥ parivāranāryaḥ|
amuṣya bhadrāsanamāsthitasya nīrājanaṁ maṅgalamanvatiṣṭhan||83||

iti vihitavivāhaṁ viśvaviśrāntakīrtti
trijagadavanadīkṣābaddhakakṣaṁ kumāram|
narapatiravalokya prīyamāṇaḥ sa mene
nijakulamatituṅgaṁ nihanutārātigarvam||87||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye caturthaḥ sargaḥ||

pañcamaḥ sargaḥ

pañcamaḥ sargaḥ

trayo mahāprāsādāḥ

tataḥ kumārasya samagravaibhavo narādhinātho navayauvanaśriyaḥ|
ṛtūtsavānāmupasevanakṣamānakārayat trīnatulān mahālayān||1||

sa teṣu sadmasvadhirājanandano vicitravinyāsaviśeṣaśālibhiḥ|
vinodyamāno varavārayoṣitāṁ vilāsanṛttairvijahāra hāribhiḥ||2||

babhūva varṣāsamayo'tha medinī kaṭhoradharmajvaraśāntikarmaṭhaḥ|
aśeṣakāntāraśikhaṇḍimaṇḍalīvilāsalāsyakramadeśikeśvaraḥ||3||

payodharāḥ kecana kācamecakāścakāśire caṇḍasamīraṇeritāḥ|
śanaiḥ śanairambarakṛṣṇabhoginā vimucyamānā iva jīrṇakañcukāḥ||4||

tadā samāruhya vihāramaṇḍapaṁ sahaiva vadhvā sarasīruhekṣaṇaḥ|
pradarśayan mīnadṛśaḥ payodharān pracakrame varṇayituṁ tapātyayam||5||

itaḥ sarojākṣi ! vilokayāmbudānudanvadambhobharapaśyatoharān|
viyattalābhogavilāsadarpaṇapraviṣṭabhūmaṇḍalabimbasannibhān||6||

ṛtuśriyā dīptataḍitpradīpikāsamārjitairañjanasañcayairiva|
natabhru ! navyaiḥ śakalaiḥ payomucāṁ nabhaḥsthalī pātramiyaṁ vibhāvyate||7||

payodakālena cirapravāsinā samāgatenābhinavaṁ priye ! diśām|
vimucyamānā iva keśaveṇayo vibhānti kāmaṁ navameghapaṁktayaḥ||8||

tapātyayābhyāgamanena śāmyato nidāgharūpasya kṛpīṭajanmanaḥ|
vijṛmbhamāṇā iva dhūmavīcayo viśanti meghāvalayo viyattalam||9||

purandarākrāntibhayena ye purā payonidhiṁ prāpuralūnapakṣakāḥ|
samutpatantīva ta eva bhūdharāstataḥ samudadyannavavāridacchalāt||10||

mṛgākṣ i! vidyullatikākarambimbitairnabho'vakāśo jaladairvirājate|
payonidhirvidrumavallivellitairyugakṣaye kardamagolakairiva||11||

śikhaṇḍināmadbhutatāṇḍavaśriyāmaraṇyaraṅge madhurapraṇādinām|
vilokya vidyunnayanena vibhramān praśaṁsatīva stanitena toyadaḥ||12||

kalāpinaḥ kāñcanakāhalopamān phaṇīndralokān parigṛhya cañcubhiḥ|
gabhīrakekāmukharīkṛtāmbarā nadanti cakrīkṛtabarhamaṇḍalāḥ||13||

suvarṇakāreṇa tapātyayātmanā payodapālīnikaṣopalāntare|
nighṛṣyamāṇā iva hemarājayastaḍillatā bhānti cakoralocane||14||

malīmasaṁ kevalamaṅgamantaraṁ viśuddhamantaḥkaraṇaṁ tu māmakam|
iti sphuraccañcaladīdhiticchalād vibhidya taṁ darśayatīva vāridaḥ||15||

samudranemīvahanasya bhāriṇaścaturmahāsāgaramadhyavartinaḥ|
kūlādrikūṭeṣu taḍidgaṇāvṛtā vibhānti sītā iva meghapaṁktayaḥ||16||

vijitya viśvatrayamadbhutaśriyā pradānaśauryeṇa payomucā'munā|
samucchritānāṁ taralākṣi ! vidyuto jayadhvajānāṁ janayanti saṁśayam||17||

sitacchadotsāraṇavetrayaṣṭayo viloladṛṣṭe ! vilasanti vidyutaḥ|
dhanāghanaiḥ proṣitatarjanakriyāvighūrṇyamānāḥ karaśākhikā iva||18||

śatahradāpāditacārumaurvikaṁ salīlamādāya mahendrakārmukam|
payodakālaḥ śabaraḥ śaravrajairapuṇḍarīkāṁ vidaghāti medinīm||19||

bhujaṅgabhugvāntaphaṇāmaṇiśriyaḥ sphuranti bhūmnā puruhūtagopakāḥ|
pracaṇḍadhārāhataratnasūdaraprakīrṇaratnopalakhaṇḍakāntayaḥ||20||

śaranniśākāśatalodaraprabhāsahodare nūtanaśādvalasthale|
patanti vajrāyudhagopakīṭakāḥ samagrandhyāruṇatārakopamāḥ||21||

‘viyatpṛthivyoḥ kiyadantaraṁ bhavet’ iti pramātuṁ prathamena vedhasā|
prasāryamāṇā iva mānarajjavaḥ patanti dhārāḥ paritaḥ payomucām||22||

iyaṁ cakorākṣi ! payodamālikā prakāmavācāṭabakoṭamaṇḍalī|
upāttaśaṅkhā sphuṭamikṣudhanvanaḥ prayāṇamudghoṣayatīva diṅmukhe||23||

vakāvalīvibhramakaṇṭhakambavo vitīrṇaśakrāyudhacitrakambalāḥ|
namanti śaileṣu navābhrakuñjarāstaṭābhighātārthamivoḍhagarjitāḥ||24||

kṣaṇaprabhācampakadāmabhūṣaṇā diśaḥ surendrāyudhacāruśekharāḥ|
payodaśṛṅgairnavavārigarbhitaiḥ parasparābhyukṣamiva prakurvate||25||

vigāhamānasya nabhaḥsthalīgṛhaṁ nidādhajiṣṇorṛtucakravartinaḥ|
ghanena baddhā iva toraṇasrajaḥ surendracāpāḥ sutarāṁ cakāsati||26||

prakampitāyāṁ kaṭhakāṣalīlayā digantabhittau stanayitnudantinā|
viśīryamāṇā iva tārakāgaṇāḥ palāṇḍubhāsaḥ karakāḥ patantyamūḥ||27||

payaḥpravāhaiḥ samameva vāridaḥ paraṁ samādāya mahāpayonidheḥ|
punarvibhaktā iva mauktikotkarāḥ sphuranti varṣopalaśarkarāḥ kṣitau||28||

yathā yathā vṛṣṭibhirabhramaṇḍale vijṛmbhate vaidyutahavyavāhanaḥ|
tathā tathā pānthamṛgīdṛśāṁ dhruvaṁ vijṛmbhate cetasi manmathānalaḥ||29||

nidāghatāpajvalitā vanasthalī prasārayanti sphuṭakandalīkaram|
mayūrakekāvirutairmanoharaiḥ payodamabhyarthayatīva jīvanam||30||

vinidrakāntāravinamravāṭikāprasūnakiñjalkaparāgavāhinaḥ|
haranti mandāḥ pavamānakandalāḥ śikhaṇḍināṁ tāṇḍavajaṁ pariśramam||31||

viśaṅkaṭāmambararājavīthikāṁ valāhakānāmaṭatāmitastataḥ|
pratāyamānā iva pādapāṁsavaḥ patanti mandaṁ paritaḥ payaḥkaṇāḥ||32||

vighuṣyamāṇe taḍitā'bhramaṁḍale vidhāya sākṣye navavaidyutānalam|
ṛtuḥ purodhāstaṭinīsamudrayoḥ pravartayatyūrmikaragrahotsavam||33||

anena kālena vinā'mṛtadravairnikāmamāpāditasarvasampadā|
aśeṣato bhūrapi sarvathā bhajedaputriṇīnāmadhidevatāpadam||34||

iti praśaṁsāmukhare sakautukaṁ svavṛttimuddiśya narendranandane !
upoḍhalajjā iva diṅmukhāntare tirobabhūvuḥ sakalāḥ payodharāḥ||35||

digaṅganāvarṇaghṛtānulepanaṁ sitacchadasvaiavihāravīthikā|
sarojinīyauvanavibhramodayaḥ samāvirāsīt samayo'tha śāradaḥ||36||

taḍitpriyāyāḥ savilāsasampado balākikāyāśca viśuddhajanmanaḥ|
viyogaduḥkhādiva maunamudritāḥ prapedire pāṇḍaratāṁ payodharāḥ||37||

kadarthitātmīyaguṇaprakāśane kṣayaṁ prapanne sati vāridāgame|
pramodahāsā iva diṅmṛgīdṛśāṁ samudbabhūvuḥ kalahaṁsamaṇḍalāḥ||38||

sitacchadānāṁ śravaṇārtikāraṇaṁ niśamya kolāhalamutkacetasām|
viyogabhājastaruṇījanā bhṛśaṁ ninindurantaḥkaraṇena bhārgavam||39||

anantaratnākaraphenamaṇḍalairanaṅgakīrtistabakabhramāvahaiḥ|
marālavṛndairvalamānapakṣakairapūri sarvaṁ haridantakandaram||40||

vikāsināṁ saptapalāśabhūruhāṁ vijṛmbhamāṇāḥ parito rajobharāḥ|
harinmukhānāmadhivāsacūrṇaṁkabhramaṁ vitenuḥ prathamānasaurabhāḥ||41||

pravartyamāne pramadairmadāvalaiḥ samulvaṇe dānajalābhivarṣaṇe|
gate'pi varṣāsamaye mahāpagā babhūvuratyantavivṛddhajīvanāḥ||42||

kalādhināthaḥ karajālamujjvalaṁ prasārayāmāsa haritsu nirbharam|
cirotsukānāṁ kumudākaraśriyāṁ dṛḍhāṅgapālīmiva kartumunmanāḥ||43||

vitāyamānaiḥ smitacandrikābharaistaraṅgitāḥ kṣomaviśeṣapāṇḍaraiḥ|
vilajjamānā dvijarājadarśanād dhṛtāvaguṇṭhā iva digvadhūṭikāḥ||44||

pataṅgadāvānalalaṅghitātmanāṁ tamastamāladrumaṣaṇḍasampadām|
marutprakīrṇā iva bhasmadhūlayaḥ śaśaṅkire śāradameghapaṁktayaḥ||45||

visṛtvaraiḥ śāradikaiḥ payodharairviḍambayāmāsa vikīrṇamambaram|
taraṅgabhaṅgaiḥ kalaśāmbhasāṁ nidheryugāntabhinnairlavaṇodadherdyutim||46||

kṛtābhiṣekāḥ prathamaṁ ghanāmbubhighṛtottarīyāḥ śaradabhrasañcayaiḥ|
viliptagātryaḥ śaśiraśmicandanairdiśo dadhustārakahārayaṣṭikām||47||

kṛtāplavānāmacireṇa vāridairdiśāvadhūnāṁ rucirāmbaratviṣām|
śarīralagnā iva toyavipruṣaścakāśire sātiśayena tārakāḥ||48||

vikāsinaścandrakaropalālanād virejire kairavakośarāśayaḥ|
śaratprasanneṣu taḍākavāriṣu praviṣṭabimbā iva tārakāgaṇāḥ||49||

vikasvarā vyañjitakaṇṭakāṁkurā vimuktamādhvīkamudaśrubindavaḥ|
sarojaṣaṇḍāḥ śaradaṁ samāgatāḥ vilokya vismeramukhā ivābabhuḥ||50||

vikāsabhājāmabhitaḥ saroruhāṁ vilīyamānairmakandanirjharaiḥ|
agādhatāṁ prāpuratīva pūritāḥ śaratkṛśā apyakhilāḥ sarovarāḥ||51||

vipakvapuṇḍrekṣuparumukhacyutairnirantarā mauktikasārasañcayaiḥ|
udārakaidārakakulyakātaṭāḥ prapedire tāmranadītaṭopamām||52||

vipākabhūmnā'bhividīrṇadāḍimīphalaprakīrṇairnavabījabālakaiḥ|
karambitāḥ kānanabhūmayo babhuḥ punaḥ samudyatsuragopakā iva||53||

ānandapākodayaśālibhiḥ phalairavāṅmukhīnāḥ kalamā lalakṣire|
upasthitāmātmavināśavikriyāṁ vicintya śokāvanatā ivādhikam||54||

vikīrṇapaṅkāṅkitaśṛṅgakoṭayaḥ khurārdhacandrakṣayakūlabhūmayaḥ|
muhurnadanto vṛṣabhā madoddhatāstaṭābhighātaṁ saritāṁ vitenire||55||

atrāntare rājakumāramenamāhūya pṛthvīpatirābabhāṣe|
ayaṁ janaḥ putra ! tavāstraśikṣāvilokanaṁ pratyabhivāñchatīti||56||

śrutvā tu tatsūryakulāvataṁsaḥ pratyujjagāda prathamaṁ nṛpāṇām|
ālokyatāṁ tāta ! mamāstraśikṣā prāpte dine saptamasaṅkhyayeti||57||

athāgate saptamavāsarānte prajāpatirbandhujanena sārdham|
tasyāstraśikṣāpravilokanārtham adhyāsta bhadrāsanamantareṇa||58||

ekena bāṇāsanamātatajyam, anyena hastāmburuheṇa bāṇam|
samādadānaḥ sa pinaddhamūrtiragre gurorāvirabhūt kumāraḥ||59||

kiṁ puṣpadhanvā pratimabdhamūrtiḥ, kiṁ vā'vatīrṇo madhavān sadhanvā !
evaṁvidhā prādurabhūt prajānāṁ vikalpanā vismitamānasānām||60||

adṛṣṭapūrvāmatilokaśilpām atyadbhutāmapratimaprabhāvaḥ|
bahuprakārāṁ piturastraśikṣāṁ sandarśayāmāsa sa vīravaryaḥ||61||

dṛṣṭvā'straśikṣāṁ jagadekabandhorabhūtapūrvāmavanītaleṣu|
ātmānamākhaṇḍalatulyadhāmā viśāmadhīśo bahu manyate sma||62||

itthaṁ dhīro darśayitvā'straśikṣāṁ
dhānuṣkāṇāmagragaṇyastarasvī|
āgopālaṁ stūyamānāpadāno
lokairuccairāsasādātmageham||63||

saṅgītamaṅgalamahotsavasaṅginībhiḥ
sākaṁ vadhūbhiranurāgataraṅgitābhiḥ|
krīḍāgṛheṣu viharan kṣitipālasūnu-
rvarṣāṇi kānicidasau kṣapayāñcakāra||64||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye pañcamaḥ sargaḥ||

ṣaṣṭhaḥ sargaḥ

ṣaṣṭhaḥ sargaḥ

vasantasamayavarṇanam

prādurbabhūva samayaḥ subhago vasantaḥ
prastāvanā'likulakokilakūjitānām|
bāṇāśayo makaraketanasāyakānām
mauhūrtiko malayamārutanirgamānām||1||

uccaṇḍadaṇḍadharakāsarasaurvabhauma-
sannāhabhīta iva caṇḍamayūkhamālī|
sadyo vivartitahayo yamadiṅmukhāntād
yātrāmadhatta himabhūdharasammukhīnām||2||

candrodayojjvalamukhena jhaṣadhvajājñāṁ
vyākurvatā vimalasūkṣmatarāmbareṇa|
vanyā vasantasamayena parigrahatva-
sambhāvitā sapadi puṣpavatī babhūva||3||

kalena gāḍhataramānaparigrahāṇāṁ
prāṇānilān rasayituṁ pramadājanānām|
ullāsiteva rasanā kusumadrumāṇām
adbhāsate sma navakomalapallavaśrīḥ||4||

unmocayan pariṇatacchadakañculīkā-
mudbhāvayan mukulajālakaromaharṣam|
ullolayan bhramarakeśabharaṁ latānām
udyānabhūṣu vijahāra vasantakālaḥ||5||

āruhya mandamalayānilamaupavāhya-
māśājayapracalitasya manobhavasya|
sūnaprasūtirabhavannavalājavṛṣṭiḥ
puṁskokiladhvanirabhūd varaśaṅkhaghoṣaḥ||6||

mandānilena vahatā vanarājimadhyād
utthāpitaḥ kusumakoṇakareṇuruccaiḥ|
senāparāga iva digvijayodyatasya
cetobhuvaḥ prasarati sma digantareṣu||7||

puṣpāyudhasya nṛpateḥ parapuṣṭavargaḥ
saṁgrāmasambhramasahān sahakārabāṇān|
sañcetukāma iva sañcitacārupatrān
babhrāma vibhramavaneṣu navāṁkureṣu||8||

vīreṇa mārasubhaṭena vibhidya bāṇai-
rbaddhā mahāviṭapināṁ viṭapāntareṣu|
vyākīrṇakeśanicayā iva śatrumuṇḍā
vyālolabhṛṅganivahāḥ stabakā virejuḥ||9||

bhṛṅgābhimudritamukhā makarandapūraiḥ
pūrṇodarā rurucire sumanogulucchāḥ|
vīrasya māranṛpatervijayābhiṣekaṁ
kālena kartumiva ratnaghaṭāḥ praṇītāḥ||10||

oghīkṛtā malayamārutacandanena
puṣphora pūgavananūtanapuṣpapāliḥ|
cetobhavasya nṛpatermadhunā salīlam
āndolitā lalitacāmaramālikeva||11||

puṁskokilāaḥ punaranaṅgajayāpadāna-
gāthāsadṛkṣakalapañcamakūjitāni|
peṭhuḥ prasannamadhurojjvalapeśalāni
pratyagracūtakalikāsu vanasthalīṣu||12||

udvelasambhṛtamadhuvratadānarāji-
rucchṛṅkhalo malayamārutagandhahastī|
mānagrahādrikaṭakeṣu manasvinīnāṁ
vaprakriyāvihṛtimācarati sma mandam||13||

mandānilakṣitipamaṅgalapāṭhakānāṁ
mākandagandhagajamaṇḍanaḍiṇḍimānām|
uddāmakāmavijayotsavaghoṣaṇāmām
ujjṛmbhate sma rutamunmadaṣaṭpadānām||14||

āmūlacūḍamabhitaḥ pravijṛmbhamāṇo
bālapravāhanivaho vanapādapānām|
mānāndhakāraharaṇāya manasvinīnāṁ|
bālātapaprasaravibhramamālalambe||15||

nirantarasmeramaṇīcakānāṁ niṣyandamānābhiranohakānām|
madhūlakāsāramahānadībhirvanaṁ nadīmātṛkatāmayāsīt||16||

taṭopakaṇṭhaṁ makarandasindhoḥ prasūnadhūlīpulinābhirāme|
ābaddhacakrāḥ saha kāminībhirārebhire pātumalipravīrāḥ||17||

vīrunmayīṁ vibhramayantraḍolāmāropya bhṛṅgīmavigītagītām|
samīraṇairātmagarutsamutthaiḥ sānandamāndolayati sma bhṛṅgaḥ||18||

aśokayaṣṭyāḥ stabakopanītamādāya puṣpāsavamānanena|
sambhogabhinnāṁ taraṇadvirephaḥ sacāṭukaṁ pāyayati sma kāntām||19||

aṅgaṁ samāsādya latāṅganānāṁ ṣaḍaṁghriḍimbhāḥ stabakastaneṣu|
pratyagrapuṣpāsavadugdhapānaṁ prapedire vismṛtalolabhāvāḥ||20||

anekasaṁgrāmavimardaśīrṇāṁ purāṇamaurvīmapanīya bhāraḥ|
kodaṇḍayaṣṭermakarandayaṣṭerapūrvamaurvīkarod dvirephaiḥ||21||

ananyayonerapadānagāthāṁ madhoḥ sakāśādiva śikṣayantaḥ|
śākhāsu śākhāsu mahīruhāṇāṁ śanaiḥ śiśiñjuḥ kalakaṇṭhaśāvāḥ||22||

utkṣiptaśākhācchalabāhudaṇḍāścūtadrumāḥ śūrpakaśāsanājñām|
karṇābhirāmaiḥ kalakaṇṭhanādairuddhoṣayāmāsurivādhvagānām||23||

vinetukāmasya vilāsinīnāṁ māanadvipendraṁ makaradhvajasya|
hemāṁkuśānāmavahannabhikhyāmagre natāḥ prauḍhapalāśakośāḥ||24||

paribhramatṣaṭpadakarburāṇāṁ paṁktiḥ palāśadrumamañjarīṇām|
dedīpyamānasya śilāvalasya dīptiṁ yayau darśitadhūmarāśeḥ||25||

āmodalubdhairalināṁ kadambarākṛṣyamānaḥ sumanogulucchaḥ|
grāsīkṛto rāhumukhena rākākalānidherbimba ivābabhāse||26||

taṭīpaṭīradrumasaṅgabhājāṁ sarīsṛpāṇāmiva sāhacaryāt|
viyoginaścandanaśailajanmā vimūrcchayāmāsa muhuḥ samīraḥ||27||

madhuśīkaradurdināndhakāre vanalakṣmīratidūtikopitānām|
bhramarīmabhisatvarīṁ pramattaḥ sacamatkāramarīramad dvirephaḥ||28||

vakuladrumavāṭikā varastrīmukhagaṇḍūṣamadhudravābhiṣekam|
anubhūya navāṁkurāpadeśādavahannañcitaromaharṣaśobhām||29||

sahakāravanīṣu sañcarantyā madhulakṣmyā iva nūpurapraṇādāḥ|
kalakaṇṭhabhuvaḥ kalapralāpāḥ śravasaḥ pāraṇamādadhurjanānām||30||

aṅganāvadanapadmapūraṇīmādareṇa paripīya vāruṇīm|
udvavāma punareva kesaraḥ syandamānamakarandakaitavāt||31||

parimalalaharīṣu pādapānāṁ bharitasamastadigantarāpagāsu|
jalaviharaṇamācacāra dirghaṁ malayamahīdharamandagandhavāhaḥ||32||

manobhavo maṇḍalitāstramaurvikāgabhīraviṣphāravirāvitāmbaram|
aśeṣasāṁsārikaśemuṣīmuṣo vavarṣa cūtāṁkuraśātasāyakān||33||

iti pravṛtte madhumāsavaibhave vidhātumudyānavihāramutsukaḥ|
rathaṁ samāruhya narendranandanaḥ sahāvarodhena vinirjagāma saḥ||34||

tataḥ kumārasya purandaraśriyaḥ prabodhakālo'yamiti prabodhitum|
krameṇa vṛddhāturaluptajīvitān pradarśayāmāsuramuṣya devatāḥ||35||

krameṇa paśyan purataḥ sthitānamūn nitāntamudvignamanāḥ nṛpātmajaḥ|
kimetadityāahitavibhramaḥ svayaṁ purogatān paryanuyuṁkta sārathīn||36||

savistaraṁ te'pi surairadhiṣṭhitā narendraputrasya viraktikāraṇam|
krameṇa teṣāmatimātraduḥsahaṁ jarāvikārādikamācacakṣire||37||

niśamya teṣāṁ vacanaṁ nṛpātmajo nikāmanirvedavibhāvitāśayaḥ|
niyantritodyānavihārakautuko nivartayāśvāniti sūtamabravīt||38||

anantaraṁ tasya puraḥ surādhipairadarśi śāntānuśayastapodhanaḥ|
vivṛddhakāruṇyasamudravīcikāviṭaṅkaviśrāntaviśālalocanaḥ||39||

prataptacāmīkaragauravigrahaḥ pravālabhaṅgāruṇacārucīvaraḥ|
prasannapūrṇendunibhānanadyutiḥ prabhūtamaitrīparivāhitāśayaḥ||40||

tamenamālokya ca śākyanandanastapasvināmagrasaraṁ savismayaḥ|
ka eṣa kā vā'sya caritracāturītyapṛcchadabhyāśajuṣaḥ svasārathon||41||

ayaṁ mahābhāga ! viśuddhamānasaḥ pavitraśīlaḥ paramārthadeśikaḥ|
savāsanonmūlitasarvakilviṣastapodhanaḥ kaścidapaścimaḥ satām||42||

amuṣya yaḥ śāsanamāśrito jano jarāvikārāditaraṅgabhaṅguram|
krameṇa nistīrya sa janmasāgaraṁ prayāti nirvāṇapadaṁ niruttaram||43||

iti pravīrāḥ kṣitipālanandanaprabodhanārthaṁ vibudhānubhāvataḥ|
vitenire vāṅmanasā'tigocaraṁ taponidhestasya caritravarṇanam||44||

itthaṁ śrutvā sārathīnāṁ vacastallabdhopāyaḥ saṁsṛterniṣkramāya|
santuṣṭāntarmānaso rājasūnurbhūyo'pyaicchat kartumudyānalīlām||45||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye ṣaṣṭhaḥ sargaḥ||

saptamaḥ sargaḥ

saptamaḥ sargaḥ

siddhārthasyodyānapraveśaḥ

pracoditāśvaḥ punareva sūtaiḥ pratodahastairnaralokavīraḥ|
ākhaṇḍalodayānamano'bhirāmamārāmamatyadbhutamāviveśa||1||

vidyāgṛhaṁ pañcamapāṭhakānāṁ vikalpatūṇīramananyayoneḥ|
gañjāgṛhaṁ ṣaṭpadakāminīnāṁ krīḍāgṛhaṁ kiñca vasantalakṣmyāḥ||2||

carācarāṇamabhivandanīyamāgantumudyānāmahīruhastam|
marudvaśādānamitaiḥ śirobhirbaddhaprabālāñjalayaḥ praṇemuḥ||3||

parāgasampatsikatāvakīrṇe paryukṣite puṣparasaiḥ patadbhiḥ|
kṛtopahāre galitaiḥ prasūnairudyānamadhye vijahāra vīraḥ||4||

latāṅgahārairlalitāligītairvanapriyāmañjuravaiśca vādyaiḥ|
ārāmabhūmiṁ sa vilokya mene saṅgītaśālāmiva śambarāreḥ||5||

taruprasūnānyapacetukāmā vāmālakā mandapadaṁ carantyaḥ|
kumārasevārthamupasthitānāṁ śaṅkāṁ vitenustarudevatānām||6||

ālāpamārāmavihāriṇīnāmākarṇayanto hariṇekṣaṇānām|
vilajjamānā iva baddhamaunāstasthuḥ kṣaṇaṁ tatra vasantaghoṣāḥ||7||

mañjīranādacchalato mamārtiṁ na subhru ! kuryā iti nāthateva|
padena paṅkeruhakomalena pasparśa kācicchanakairaśokam||8||

aśokayaṣṭistaruṇījanasya pādāmbujasparśamivāsahiṣṇuḥ|
navapravālaprasavāpadeśāt kopānalajvālamivotsasarja||9||

sudhāmarīcidyutiśītalena karāmbujasparśasukhena kācit|
udbhidyamānāṁkuraromaharṣaṁ putrāgatāṁ prāpayati sma cūtam||10||

asūta sadyaḥ sahakāraśākhī navāṁkuran puṅkhitacārupatrān|
ananyayonerabhimānahetū naruntudān pānthabadhūjanānām||11||

saugandhikendīvaravāsitena salīlamantarmukhasambhṛtena|
purāṇamādhvīkarasena kācidaśokatāṁ kesaramānināya||12||

manojñagandhairvakuladrumāṇāṁ svayaṁ vikīrṇaiḥ sumanonikāyaiḥ|
latāpratānena vicitramekā saṅkalpayāmāsa vikalpakāñcīm||13||

upāhṛtaiḥ kāñcanapuṣpajālairudāragandhairnavamallikāyāḥ|
āpūrayantī nijakeśapāśamanaṅgatūṇīramivābabandha||14||

āvarjyaśākhāṁ karapallavena prasahya puṣpāpacayonmukhāyāḥ|
ruṣeva kasyāścidaśokayaṣṭistiraskaroti sma dṛśaṁ parāgaiḥ||15||

kareṇa sākaṁ mama komalena spardhāmidaṁ kiṁ paruṣaṁ bhajeta|
ityāttaroṣeva salīlamekā cūtapravālasya cakāra bhaṅgam||16||

sindūrasaundaryasahodareṇa śephālikāpuṣparajaḥkaṇena|
cakāra sakhyāḥ savilāsamekā phālasthale cārutamālapatram||17||

ākṛṣya śākhāḥ sadayaṁ latānāmālūya hastena navapravālam|
māṇikyabhūṣāmapasārya kaṇṭhe niveśayāmāsa patiḥ parasyāḥ||18||

kācit pragalbhā ramaṇasya karṇe niveśayantī kila karṇapūram|
āveṣṭya kaṇṭhaṁ bhujabandhanena kapolakāntiṁ paricumbati sma||19||

navaprasūnaiḥ sakalāṅganaddhairmanoharāḥ kāścana vārijākṣyaḥ|
ayugmabāṇāyudhadevatānāmāviṣkṛtānāmavahannabhivayām||20||

stanābhirāmastabakojjvalānāṁ dantacchadāpāṭalapallavānām|
madhye latānāaṁ nibhṛtaṁ vasantīṁ sakhīṁ vivektuṁ na śaśāka kācit||21||

itthaṁ kumārasya sahāvarādhaiḥ salīlamārāmavihārabhājaḥ|
ālokanāyeva sahasrabhānurākāśamadhyaṁ paramadhyarukṣat||22||

caṇḍātapasparśavivardhamānamarīcikāvāpivihāradakṣaḥ|
sandhukṣayastāpamatīva tāsāṁ madhyāhnaśaṁsī marudājagāma||23||

chāyāstarūṇāmabhitaḥ pravṛttāścaṇḍātape kṣantumivāsamarthāḥ|
mūlālavālaṁ muhurambusekasañjātaśaityaṁ śanakairupeyuḥ||24||

vihārasañjātapariśramāṇāṁ vilāsinīnāmalikasthalīṣu|
pradurbabhūvuḥ śramavārileśāḥ pradyumnakīrtyaṅkaranirviśeṣāḥ||25||

dharmodabinduprakarā virejuḥ kapolapālīṣu nitambinīnām|
snānārthamānetumamūḥ purastāt taḍākadūtā iva samprayātāḥ||26||

ārāmabhūmāvativāhya tāpaṁ mādhyāhnikaṁ madhyamalokapālaḥ|
āsevyamāno varavarṇinībhirambhovihārārthamavāpa vāpīm||27||

mandānilāndolitavīcimālāḍolāyamānonmadarājahaṁsīm|
samphullakalhāravijṛmbhamāṇasaurabhyapūraplavamānabhṛṅgīm||28||

kumudvatīkośapuṭāvatīrṇamādhvīkadhārāmadhurapravāhām|
uttuṅgakallolavitānaratnaraṅgasthalīcaṁkramamāṇamatsyām||29||

ekatra phullairnavapuṇḍarīkairgaṅgānuṣaktāmiva dṛśyamānām|
raktāravindairitaratra bhinnaiḥ śoṇopagūḍhāmiva śobhamānām||30||

patatripakṣapravikīrṇapadmaparāgasindūritadigvibhāgām|
sa śīkarāsūtritadurdinābhālokya vāpīmadhikaṁ nananda||31||

duḍhāvabaddhāyatakeśapāśaiḥ śṛṅgānuṣaṅgojjvalapāṇipadmaiḥ|
sahāvarodhaiḥ sa vihāra vāpīmavātarat pāśadharaprabhāvaḥ||32||

tatpūrvamabhyāgatamādareṇa tamūrmihastaiḥ paritabhya vāpī|
karṇābhirāmaiḥ kalahaṁsanādairvārttānuyogaṁ madhuraṁ cakāra||33||

antarvigāḍhe sati sundarībhirudvelatāṁ prāpa mahātaḍāgaḥ|
jalāśayāḥ strīṣu kṛtānuṣaṅgāḥ kathaṁ nu velāṁ na vilaṅghyanti||34||

kaṭhorakāntākucamaṇḍalānāmāghātabhītā iva vepamānāḥ|
kallolamālāḥ kaṇikāpadeśānmuktopahārānupaninyurāsām||35||

padmākare paṅkajalocanābhirnarendrasūnurvijahāra sārdham|
salīlamantaḥpurikāṅganābhiḥ sākaṁ pracetā iva vārirāśau||36||

kāntākarodañcitavāridhārāḥ kāntasya vāhvorupari prakīrṇāḥ|
ayatnabālavyajanopacāracāturyadhuryāḥ kṣaṇamātramāsan||37||

parisphuracchīkaradanturāṅgaṁ paryāyavalgatkucakumbhahāram|
kāścit karaiḥ kāntamivāparāddhamāsphālayāmāsuramandamambhaḥ||38||

taraṅgaraṅge saha bhṛṅgagānaiḥ saroruhe tāṇḍavamādadhāne|
hastāmbujairāttamṛṇāladaṇḍairavādayan vārimṛdaṅgamanyāḥ||39||

nimajjanonmajjanarāgiṇībhirnitambinībhirniviḍastaḍāgaḥ|
aśumbhadambhonidhirantarāntarāvirbhavantībhirivāpsarobhiḥ||40||

krīḍātaḍākaṁ kṣitipālasūnuḥ keyūrabhogīndravṛtena doṣṇā|
mamantha bhūbhāradhurandhareṇa manthādriṇā sindhumivābjanābhaḥ||41||

kṣoṇībhujā kuṁkumavāridhārā yantraprayuktā ramaṇīmukheṣu|
papāta paṁkeruhakānaneṣu prabheva bhānoḥ prathamāvatārā||42||

vāmabhruvastaṁ maṇiśṛṅgamuktairavākiran kuṁkumavāripūraiḥ|
tathāgataḥ so'yamatīva reje sapallavaśrīriva pārijātaḥ||43||

kasyāścidāviṣkṛtacandrikāyāḥ karābjayantraprahitāmbudhārā|
papāta patyurmaṇimaulibandhe gaṅgeva devasya jaṭākalāpe||44||

svahastayantraprahitābhiradbhiḥ pidhāya kasyāścana netrayugmam|
viṭaḥ parasyā vinimīlitākṣyāścucumba bimbādharamādareṇa||

kayācidabhyarṇajuṣaḥ salīlaṁ kāntasya kaṇṭhe prahitāmbudhārā|
cetobhuvā cittamṛgaṁ grahītuṁ vyāpāritā vāguriteva reje||46||

vaktre manojñasmitacandrikā'bhūd vakṣoruhe nirjharakāntirāsīt|
madhye babhūvābhrasaridvilāso vāmabhruvāṁ majjanavāridhārā||47||

āplāvayāmāsa karodakena vaktraṁ sa kasyāścana mānavatyāḥ|
tadeva tanmānaparigrahasya jalāñjaliprakramamālalambe||48||

nimajya kāsāñcidudañcitānāṁ vakṣoruhāḥ prakṣaradambudhārāḥ|
cakāśire cañcupuṭāpakṛṣṭamṛṇālanālā iva cakravākāḥ||49||

nirākṛte kā'pi taraṅgavātaiḥ stanottarīye sati lajjamānā|
kucasthalaṁ navyanakhavraṇāṅkaṁ ḍiṇḍīrapiṇḍena tiraścakāra||50||

kasyāścidantaḥsalile nimajya samuccalantyāḥ sarasaṁ mukhābjam|
samujjihānasya samudramadhyāt tārāpaterbimbamivābabhāse||51||

ambhovihārākulitaiḥ payobhirapākṛteṣvañjanamaṇḍaneṣu|
roṣādivāntaḥpuramundarīṇāṁ netrāravindānyaruhaṇībabhūvuḥ||52||

payodharāḥ paṅkajalocanānāṁ pāthovihāre patadambudhārāḥ|
nāgendrakumbhā iva naddhahārāḥ sanirjharaughā iva śailaśṛṅgāḥ||53||

anaṅgasāmrājyamahābhiṣekakumbhāvivāmbhoruhalocanāyāḥ|
vakṣoruhau maṅgalaśṛṅgasaṁsthairavākiran vāribharaiḥ parasyāḥ||54||

bibhūṣaṇairvidruma-puṣyarāga-vaiḍūrya-gārutmata-padmarāgaiḥ
aṅgacyutairambujalocanānāṁ ratnākaro'bhūt kamalākaro'pi||55||

evaṁ sa kṛtvā sarasīvihāraṁ sahāvarodhaiḥ sarasīruhākṣaḥ|
uttīrya tasyāstaṭasanniviṣṭaṁ baddhopacāraṁ sadanaṁ viveśa||56||

tatrānuraktaiḥ saha mitravargaiḥ saṅkalpitākalpavikalpaveṣaḥ|
rasottaravyañjanapākahṛdyamāhāramāryaḥ paramabhyanandat||57||

vicitrapaṭṭāstaraṇopapannaṁ vikīrṇapuṣpaprakaraṁ kumāraḥ|
abhyantarasthāpitabhadrapīṭhamāsthānikaṁ maṇḍapamadhyavātsīt||58||

tatra kṣoṇīramaṇatanayo maṇḍape vāṇinīnāṁ
nṛttārambhairnirupamarasairvādyaghoṣairmanojñaiḥ|
vīṇānādaiḥ śravaṇasubhagairveṇunādaiśca hṛdyaiḥ|
śrīmānahnastribhuvanaguruḥ śeṣameṣa vyanaiṣīt||59||

iti buddhaghoṣacarite padyacuḍāmaṇināmni mahākāvye saptamaḥ sargaḥ||

aṣṭamaḥ sargaḥ

aṣṭamaḥ sargaḥ

sūryāstakālavarṇanam

tatrāntare bimbamamandarāgaṁ papāta bhānodiśi paścimāyām|
ākāśakośād galitasya nīlād ākṛṣṭalīlaṁ maṇidarpaṇasya||1||

ākāśasindhoraparāhṇakarṇadhārādhipaḥ saṁhṛtaraśmijālaḥ|
prakṣepaṇībhiḥ sphaṭikātmikābhirdigantatīraṁ taraṇiṁ nināya||2||

aśokapuṣpastabakābhitāmramastācale maṇḍalamuṣṇabhānoḥ|
babhāra sindhormathane viṣaktapravālavallīvalasya śobhām||3||

bhāsvānabhīpsuḥ parālokayātrāṁ padmākareṣu pratibimbalakṣāt|
āpracchanārthaṁ priyabāndhavānāmambhojinīnāmiva sampraviṣṭaḥ||4||

krameṇa madhyaṁ caramāmburāśeḥ prābhākaraṁ bimbamalañcakāra|
harinmaṇiśyāmamivācyutasya vakṣaḥsthalaṁ kaustubhanāma ratnam||5||

āvartavegādaparamburāśerāvṛttabimbaṁ haridaśvabimbam|
bhūyo'pi cakrabhramamunmṛjārthamāropitaṁ viśvasṛjeva reje||6||

mayā vinābdhiḥ pralayaprasaṅgaṁ velā kadācinna vilaṅghiteti|
satyaṁ cakāreva tadaṅgahastairādāya taptāruṇalohakūṭam||7||

dināvasānena parīkṣakeṇa mandapradīptidyumaṇirmahārhaḥ|
aurvāgninā tejayituṁ kilāntarudanvaṅgārabhare nirastaḥ||8||

astaṅgate bhartari bhṛṅgamālāmaṅgalyasūtraṁ divasāntadhātrī|
ambhojinīnāmapasaurabhāṇāmapākarodamburuhopakaṇṭhāt||9||

viśleṣaduḥkhādiva tigmabhānoḥ saṅkocabhājāṁ nalinīvadhūnām|
śokāgnidhūmālirivojjajṛmbhe bhṛṅgāvalī paṅkaruhānanemyaḥ||10||

saurabhyalobhāt savidhe carantī bhṛṅgāvalī padmavaneṣu reje|
viyoginībhirnalinīvadhūbhirvyāpāritodvandhanavāgureva||11||

vihāya bhāsvān nalinīṁ sarāgāmastaṅgato'bhūnmama bālyamitram|
ityātiyogādiva cakravākastyaktvā priyāṁ dīnataraṁ rarāsa||12||

pratāyamānā prathametarasmin kāṣṭhāntarāle kanati sma sandhyā|
divāniśānyo'nyanipīḍanena jājvalyamānā jvalanaprabheva||13||

astaṅgataṁ bhāskaramambaraśrīrālokya śokātiśayākuleva|
nakṣatramuktākṣavaṭaṁ dadhānā sandhyātapaṁ cīvaramālalambe||14||

rudrākṣamālāvalayojjvalāni tapodhanānāṁ karapallavāni|
sandhyāpraṇāmāya sabhṛṅgacakraiḥ saṅkocamāpuḥ saha padmaṣaṇḍaiḥ||15||

ākāśanīlotpalabhṛṅgabhaṅgirāśāvadhūnīlapaṭottarīyam|
viśvambharābhūmigṛhapraveśo'pyajṛmbhatāndhaṅkaraṇī tamisrā||16||

niṣyandamānairiva candrakāntairnirvāpitānāṁ tapanopalānām|
samīoiraṇotthā iva dhūmasārthāstamobharāstarurantarikṣam||17||

pradoṣavedhāḥ pravarasya tārāpraśastivarṇān likhituṁ himāṁśoḥ|
payodavīthīphalakaṁ tamisramaṣīprakārairmalinīcakāra||18||

śarvasya sandhyādhṛtatāṇḍavasya kaṇṭhaprabhāpuñja ivāndhakāraḥ|
jvaliṣyatāmoṣadhipādapānāṁ kiñcāvṛṇod dhūma ivāntarikṣam||19||

āvavrurākāśamatiprabhūtā āśāntaparyastatamaḥ samūhā|
kūlaṅkaṣāḥ prāvṛṣi vārirāśiṁ kalindaputryā iva vāripūrāḥ||20||

vibhāvarīcampakakarṇapūrā babhāsire veśmasu dīpalekhā|
palāyamānasya raveḥ paṭiṣṭhairbandīkṛtā bhāsa ivāndhakāraiḥ||21||

jijñāsamānāstimirapravṛttimarkasya cārā iva sañcarantaḥ|
sandhyākṛśānoriva viṣphuliṅgāstamomaṇīnāṁ vyarucan nikāyāḥ||22||

niśāndhakāraprakarāmbuvāhaniṣṭhyūtadhārākarakābhirāmaiḥ|
tārāgaṇairdanturamantarikṣaṁ kāntiṁ dadhau kairavakānanasya||23||

niraṁkuśānāṁ timiradvipānāṁ śuṇḍāvikīrṇairiva śīkaraughaiḥ|
uddāmaśobhairnikarairuḍūnāṁ tārāpathaḥ śarkarilo babhūva||24||

tamālanīlaṁ tagarāvadātaistārāgaṇairdanturamantarikṣam|
agastyapītasya jahāra sindhorākīrṇamuktānikarasya śobhām||25||

samudragarbhāntaramāśrayantaṁ tamo'pahaṁ candramasaṁ tanūjam|
samudvahantī śatamantukāṣṭhā śanairmukhe pāṇḍaratāmayāsīt||26||

cakāśire candramasaḥ samutthāḥ samudragūḍhasya mayūkhamālāḥ|
pītpā pravāhaṁ timibhiḥ sarandhraiḥ śirobhirūrdhvaprahitā ivāpa||27||

ardhoditaḥ śītakarasya bimbaḥ kiñcit samāviṣkṛtalāñchanaśrīḥ|
śṛṅgārayonestrijagajjigīṣorviṣāṅkito bāṇa ivārdhacandraḥ||28||

tamālanīlasya samudraviṣṇostārādhibhūmaṇḍalapuṇḍarīkam|
āvartanābhīvivarādudasthādālakṣyacihnabhramarābhirāmam||29||

samujjihānaṁ lavaṇābdhimadhyāt tārāpatermaṇḍalamuttaraṅgāt|
uvāha tasmādabhimathyamānādunmajjadairāvatakumbhalīlām||30||

udyacchamānastuhināṁśumālī yataḥ pravālāruṇamaṇḍalo'bhūt|
tadvāḍavenārṇamūṣikāyāmāvarjitairāhita eva ratnaiḥ||31||

sadhairyamādāya taṭeṣu pādaṁ pūrvādrimārohati rājasiṁhe|
bhūtā iva dhvāntamataṅgajendrā mahībhṛtāṁ gahvaramāśrayante||32||

astādriśṛṅgaskhalitāgrapādaḥ papāta bhāsvānaparāmburāśau|
itīva bhītaḥ kaṭakān kareṇa spṛṣṭvāruroha prathamādriminduḥ||33||

navodayālohitamindubimbaṁ vididyute pārvaṇamambarānte|
sāyāhnamudrādhikṛtena dhātudraveṇa saṁnyastamivaikacihnam||34||

vibhāvarīśaḥ karapallavena bhṛṅgāvalīmaṅgalasūtramālām|
kusudvatīnāṁ kumudopakaṇṭhe saṁyojayāmāsa sakautukānām||35||

ākarṇya gānaṁ madhupāṅganānāṁ karṇāmṛtaṁ pīta ivāmṛtāṁśuḥ|
dideśa tābhyo makarandagarbhamāmudritaṁ kairavakośajātam||36||

patyuḥ karasparśapariślathasya tamisrakeśasya niśāṅganāyāḥ|
navaprasūnairiva viprakīrṇairnakṣatrajālaiḥ śuśubhe nabhaḥśrīḥ||37||

vipakvatārādhipabimbaśaṅkhavimuktamuktāphaladantureva|
vyomāpagāśīkararājiteva vididyute tārakitā nabhaḥśrīḥ||38||

ākāśaśayyātalamaśnuvāne sudhākare bhartari sānurāge|
śyāmāṅganāyāstimirāntarīyamākāśamadhyādapayātamāsīt||39||

patiḥ paśunāmiva kālakūṭaṁ patiṁ nadīnāmiva kumbhayoniḥ|
ādāya candraḥ karapallavena gāḍhāndhakāraṁ kavalīcakāra||40||

viyogaduḥkhādiva pāṇḍarāṅgīṁ vilambamānabhramarālakāntām|
kumudvatīmāsavapuṣpadigdhāmāśvāsayāmāsa kareṇa candraḥ||41||

velājaleṣu maṇidarpaṇavibhrameṣu cchāyāgatena śaśalāñchanamaṇḍalena|
vārākaro varuṇabhūpatinā maṇīnāmekākaro racitamudra ivāśaśaṅka||42||

antaḥ parisphuritabālatamālakāntirālakṣyate sma rajanīkaramaṇḍalaśrīḥ|
āsṛkvabhāgavivṛtānanasaiṁhikeyadaṁṣṭrākarālagaraladravamudriteva||43||

bimbaṁ pradarśitakuraṅgakalaṅkarekhaṁ vyaktaṁ babhau kumudinīkuladaivatasya|
āvartamaṇḍalamivācalasārvabhaumakanyākalindatanayāmilanopajātam||44||

antaḥsphuranmṛgakalaṅkamabhaṁgurābhamatyarthameva śuśubhe dvijarājabimbam|
tāṭaṅkacakramiva dantamayaṁ tamisrāvāmabhruvo marakatāṅkitamadhyadeśam||45||

antarmalīmasamabhādamṛtāṁśubimbamambhodavātamalinodaradarpaṇābham|
kaṇṭhaprabhaprasarakarburitāntarālaṁ bhikṣākapālamiva kiñca kapālapāṇeḥ||46||

spaṣṭe pradoṣasamaye narapālasūnustvaṣṭrā samāracitamaṅgalamaṇḍanaśrīḥ|
vārāṅganābhirabhito maṇidīpikābhirāsevitaḥ svabhavanaṁ punarājagāma||47||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye aṣṭamaḥ sargaḥ||

navamaḥ sargaḥ

navamaḥ sargaḥ

kumārasya nīrājanam

āgatya gehamadhyāsya kumāro bhadrapīṭhikām|
ārabdhaṁ mātṛdhātrībhirārātrikamupādade||1||

mahārājādhirājasya tanayo maṇḍapasthitaḥ|
siṁhāsanamiyāyaiṣa siṁhasaṁhananastataḥ||2||

vāravāmālakāstasya madhurākṛtayaḥ puraḥ|
ārebhire darśayitumadbhataṁ nṛttavibhramam||3||

asaktahṛdayastāsām aṅgahāramanohare|
saṅgīte navagīte'pi sa cintāmantarā dadau||4||

tadā babhau kumāro'sau cāmarairamarocchritaiḥ|
samīraṇasamuddhūtaistaraṅgairiva sāgaraḥ||5||

dhvajaratnapatākābhiḥ śuśubhe kṣoṇimaṇḍalam|
antarikṣamivānekavidyudvallībhirāvṛtam||6||

kālāgarumahādhūmavallīvellitamambaram|
kṛṣṇoragaśatākīrṇaṁ rasātalamivābabhau||7||

brahmāṇḍakukṣimbharibhirbadhirīkṛtadiṅmukhaiḥ|
anekapaṭahadhvānairādhmātamabhavannabhaḥ||8||

airāvatya ivākāśaraṅgeṣvamarayoṣitaḥ|
ghanavādyaravāścakrurakhaṇḍaṁ tāṇḍavakramam||9||

tāsāṁ taralasañcāradṛṣṭibhirmukhamaṇḍalaiḥ|
tārāpathasthalamabhut sahasramṛgalāñchanam||10||

vidyādharāśca gandharvā vīṇāgarbhitapāṇayaḥ|
pūrvāpadānamukharāḥ purastasya pratasthire||11||

mahendrakaravikṣiptāḥ mandārasumanobharāḥ|
bhuvanakṣobhagalitāḥ puṣphurustārakā iva||12||

itthamārādhito devairdaśatritayayojanam|
atītya panthānamasāvagādanavamāṁ nadīm||13||

marālamahilālīḍhamṛṇāladalamedurām|
gambhīramakarārāvamukharīkṛtadiṅmukhām||14||

taraṅgaśīkarāsaratārādanturitāmbarām|
sarasīruhasaurabhyasurabhīkṛtamārutām||15||

kallolavallīvalayasamullāsitasārasām|
kalahaṁsakalatrāṇāṁ kaṇṭhadaghnormimaṇḍalīm||16||

mīnavikṣiptakalhārapuñjakiñjalkarañjitām|
vinidrakamalodīrṇamadhudravataraṅgitām||17||

tāraṇāya mahāmbhodhestanvan guṇanikāmiva|
cintāyuktena vāhena tāṁ nadīmudatītarat||18||

uttīrya tasyāḥ puline turagādavatīrya saḥ|
channaṁ nivartayāmāsa datvā bhūṣāśca vāhanam||19||

ādikalpasamudbhūtāmādibrahmasamāhṛtām|
agrahīdagraṇīḥ puṁsāṁ tapodhanapariṣkriyām||20||

ādāya tāpasākalpamanalpaguṇagumbhitam|
ācchādya tena cātmānamadhatta tapasi sthitim||21||

athāvalokya lokeśaṁ dīkṣitaṁ śakradiṅmukham|
ānandamandahasitairiva pāṇḍaratāmayāt||22||

samastalokanāthasya tasya śāsturivājñayā|
śatamanyudiśā'dhatta sandhyāpāṭalamambaram||23||

tasyāvalokanāyaiva śāsyavaṁśaśikhāmaṇeḥ|
adhyāsta kūlakūṭasthaḥ prathamādriṁ gabhastimān||24||

ajñānamevaṁ jagatāmapasāryaṁ tvayetyapi|
asyādiśanniva ravirandhakāramapākarot||25||

jñānālokastrijagatāmevameva tvayeti ca|
asyādiśannivālokamāviścakre vikartanaḥ||26||

dīkṣite bhūbhṛtāṁ nāthe nirviṇṇā iva bhūbhṛtaḥ|
aruṇātapalakṣeṇa cakrire valkadhāraṇam||27||

ādityabandhorbodhaikasindhoḥ samudayādiva|
prabodhamudrāmabhajan sakalāḥ kamalākarāḥ||28||

kṛtakṛtyaṁ tamuddiśya kṛtāñjalipuṭā iva|
āabaddhamukulāstasthuraśeṣāḥ kumudākarāḥ||29||

sanmārgadeśikasyāsya tīrthikā iva tejasā|
tapanasya samākrāntāstārakā nistviṣo'bhuvan||30||

avakāśapradānārthamiva tatkīrtisaṁhateḥ|
aśeṣamāśāvivaramānaśe'tiviśālatām||31||

siddhārthamukhaśītāṁśuṁ dṛṣṭvā dīptaṁ divā'pi ca|
vrīḍāvaśādiva vidhurbabhūva vigatacchaviḥ||32||

jagadekagurostasya darśanādiva dīptimān|
vigatodayarāgaśrīrviveśākāśamāśramam||33||

manorathaśataprāptapravrajyārasanirvṛtaḥ|
dināni kānicit tasyāstīre cikṣepa deśikaḥ||34||

anyedyuratha bhikṣārthamādibhikṣurbubhukṣitaḥ|
vyatītya dūramadhvānaṁ bimbasārapurīmagāt||35||

viśaṅkaṭaśilāsālavijitāvadhibhūdharān|
pātālāgādhaparikhāpalvalīkṛtasāgarām||36||

ghoṭīkhurapuṭīkoṭikroḍīkṛtadharātalām|
mādyanmadāvalādhīśamadapaṅkilavīthikām||37||

māṇikyasaudhavalabhīvalamānamarālikām|
vātāyanamukhodīrṇadhūmarājivirājitām||38||

bālācalatulākoṭivācālaharidañcalām|
mandānilasamādhūtadhvajacūḍālamandirām||39||

valārikārmukasmeramaṇitoraṇamāṁsalām|
vallīkisalayārabdharathyāvandanamālikām||40||

viśālaviśikhābhogamekhalojjvalamadhyamām|
vihāravāpikāvīcīsamīcīnopaśākhikām||41||

tatra bhikṣāṁ samādātuṁ tapodhanaśikhāmaṇiḥ|
vīthīṣu vīthīṣu śanairvijahāra vināyakaḥ||42||

mohāpanodamapyenaṁ munīndramabhivīkṣitāḥ|
mugdhā vidagdhāḥ sakalā mohanidrāṁ prapedire||43||

vigatonmeṣasammeṣaviṣphārīkṛtacakṣuṣām|
manobhavārirapyāsāṁ manobhavamajījanat||44||

tatra bhikṣāṁ samādāya śikṣāpādavicakṣaṇaḥ|
tadabhyarṇagataṁ tūrṇaṁ śiloccayamaśiśriyat||45||

upakaṇṭhakalālāpakālakaṇṭhamanoharam|
kaṇṭhīravakarāghātacūrṇīkṛtagajākulam||46||

vetaṇḍaśuṇḍādaṇḍābhakuṇḍalīśvaramaṇḍitam|
śikhaṇḍimaṇḍalārabdhatāṇḍavaṁ pāṇḍarāhvayam||47||

viśālaśikharoddeśaviśrāntajaladādhvagam|
viharanmattamātaṅgapunaruktamahopalam||48||

viśaṅkaṭaśilākoṭipāṭitāmbarakoṭaram|
pañcāsyapāṇioaryastagajamauktikavistṛtam||49||

nirjharīpūranirdhautakaladhautaśilātalam|
mekhalopāntavilasatpulindapṛtanāpatim||50||

taḍāke tasya siddhārthaḥ snātvā nikaṭavartini|
sthitvā taṭaśilāpaṭṭe bhikṣānnarasamanvabhūt||51||

aparedyurvinirgatya tasmādeṣa purāntare|
piṇḍapātavidhiṁ kṛtvā prāpadabhyarṇakānanam||52||

taḍākanikaṭe nadyāstaṭe śaile ca kānane|
nivasan divasāneṣa ninye mānyo bahūnapi||53||

tapovaneṣu dhanyeṣu duḥsādhāni tapāṁsyapi|
cacāra dhīrahṛdayaḥ saṁsārakleśaśāntaye||54||

aprāpya nirvāṇapadaṁ duścaraiśvaritairapi|
ko vā'bhyupāyastasyārthe bhavedityākulo'bhavat||55||

ekadā pāramībhāgyaparipākaprakāśanam|
svapnapañcakamadrākṣīt sucaritranidhiḥ prage||56||

dṛṣṭvā'vabudhya svapnārthaṁ pratyavetya vicakṣaṇaḥ|
niścikāyāhamadyaiva nirvṛtiṁ prāpnuyāmiti||57||

kṛtvā dinamukhācāraṁ bhikṣāvelāṁ pratīkṣya saḥ|
āsāñcakre vaṭasyādhaḥ pūjāvihitasatkṛteḥ||58||

atha kācid viśālākṣī devatāṁ tannivāsinom|
adhikṛtya tadā nitye pāyasaṁ prārthanāparā||59||

tacchaṅkayaiva sā tasmai dadau pātreṇa pāyasam|
tadādāya mahāsattvo yayau nairañjarātaṭam||60||

tasyāḥ śaranniśākāśavimale salile muniḥ|
snātvā suvarṇapātrasthaṁ bubhuje pāyasaṁ budhaḥ||61||

tataḥ kisalayālokabālātapavilāsini|
manojñakokilālāpavācālaharidañcale||62||

mandānilādhūtalatāḍolādurlalitālini|
bālacūtāṁkurāsvādamodamānavanapriye||63||

mandārakorakasyandimakarandasugandhini|
madagandhavahaspandakandalīkṛtakautuke||64||

utphullamañjarīpuñjapiñjarīkṛtasatpathe|
bhramadbhramarajhaṅkārahuṅkāracakitādhvage||65||

vihaṅgapakṣavikṣiptaparāgabharapāṁsule|
mākandamadhusandohajambālitamahītale||66||

praphullasumanovallīmatallīyutamārute|
vasantakālasāmantasāmrājyamaṇimaṇḍape||67||

tālī-tamāla-hintālabahule sālakānane|
sthitvā mādhyandinaṁ tāpaṁ nināya naranāyakaḥ||68||

dināvasāne samprāpte yāmamātrāvadhau yataḥ|
utthāya bhagavān bodhiṁ prapede prājyavikramaḥ||69||

brahmaṇopahitān darbhān ādāya nijapāṇionā|
cikṣepa deśikavaraḥ prācye bodhimahītale||70||

tatra kandarpadarpāṇāmbhedyamatikomalam|
aparājitaparyaṅkam āvirāsīnmahāsanam||71||

ārurohāsanaṁ tuṅgam anaṅgaripumadbhutam|
aṁśumāniva pūrvādrim aśeṣajanabodhakaḥ||72||

āruḍhabodhiparyaṅkam abhaṁguraguṇaṁ surāḥ|
amumārebhire stotum avāṅmanasagocaram||73||

namaḥ suguṇamāṇikyasindhave ravibandhave|
namaḥ saṁsārapāthodhisetave muniketave||74||

namaḥ sakalasaṁkleśahāriṇe guṇahāriṇe|
namaḥ samastatattvārthavedine'dvayavādine||75||

karuṇāpūralaharīparīvāhitacakṣuṣe|
bhāgadheyanidhānāya bhagavan ! bhavate namaḥ||76||

kandarpadarpanirbhedakarmaṭhastvaṁ na cāparaḥ|
pañcānanaṁ vinā ko hi kuñjaraṁ śāsituṁ kṣamaḥ!||77||

śūrastvameva durvāragarvatīrthikamardane|
mandareṇa vinā sindhuṁ mathituṁ kena pāryate !||78||

culukīkaraṇe śūrastvameva bhavavāridheḥ|
kumbhayoniṁ vinā ko hi kovidaḥ sindhucūṣaṇe||79||

kuśalo'tra bhavāneva śroṇīvalayabodhane|
ko vā vidhurvinā candraṁ kumudākarahāsane !||80||

bhavakleśaṁ tvameveśa ! niḥśeṣayitumīśiṣe|
hartumanyaḥ kimīśīta haridaśvādṛte tamaḥ||81||

etābhireṣāṁ stutibhiredhamānaguṇodayam|
bodhimūlatalārūḍhaṁ buddhaṁ śuśrāva manmathaḥ||82||

śrutvā manobhūḥ kṣubhitāntarātmā viraktabuddhāpaśadaṁ vijetum||
ko vā'bhyupāyo bhuvane mama syādityāśu cintājvaranirduto'bhūt||83||

iti śrībuddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye navamaḥ sargaḥ||

daśamaḥ sargaḥ

daśamaḥ sargaḥ

mārasannaddhatāvarṇanam

atrāntare niviḍamāsthitabodhimūlamāvegavānabhiṣiṣeṇayiṣurmunīndram|
adhyāsya mattakariṇaṁ girimekhalākhyamāhūtasainyanivaho niragādanaṅgaḥ||1||

nirgatya nihnatadigantarakandareṇa nirghātabhīmajayadundubhiniḥsvanena|
santrāsitākhilajanena mahābalena sākaṁ śanairavatatāra dharāmanaṅgaḥ||2||

sambhrāntaśāṅkhikaśatānanapūryamāṇo mārasya sānnahaniko varaśaṅkhaghoṣaḥ|
saṁgrāmaśaśvadupalālitapāñcajanyanādasya na vyasana mabdhiśayasya cakre||3||

nissāṇaghoraninado nikhilāntarikṣakukṣimbhariḥ prasṛmaro makaradhvajasya|
dambholighoṣajanitaśravaṇotsavasya devasya kevalamajāyata dattaharṣaḥ||4||

vetaṇḍamaṇḍalaviḍambitacaṇḍavāyuvegāvakhaṇḍitakulācalagaṇḍaśailam|
saṁvartasāgarasamudgatabhaṅgatuṅgatvaṅgatturaṅgamataraṅgitasarvadikkam||5||

āḍhaukamānarathamaṇḍalacakranemidhārāvidāritadharātalasanniveśam|
pādātapādapatanāśanipāṭyamānapātālasantamasasāndrarajo'ndhakāram||6||

ādhūyamānakaravālakarālakālacchāyāsamuccalanaśādvalitāntarikṣam|
helāvakuṇḍalitakārmukakānanajyāviṣphāravegabadhirīkṛtaviśvalokam||7||

āsphālitāpratimabhairavabherighorakolāhaladhvaniyathārthanabho'bhidhānam|
śuṇḍākaraṇḍavivarapravitanyamānaśūtkāraśīkarakarālitameghamārgam||8||

kṣoṇītalāntaranirantarajṛmbhamāṇadhūlonikāyaculukākṛtasindhupūram|
nāsīravīrasamudīritasiṁhanādasannāhagarjitasamastaguhāntarālam||9||

dodhūyamānasitacāmarikānikāyasampāditādbhutaśaratsamayāvatāram|
saṁrabdhapuṣpaśaraśāsanacodyamānacakraṁ krameṇa caturaṅgabalaṁ cacāla||10||

kalpāntakālaghaṭamānaghanāghanaughagambhīraghoraghanagarjitanirviśeṣaiḥ|
āpāditairmakaraketanavādyakārairādhmātamaṇḍamabhavat paṭahapraṇādaiḥ||11||

abhyudbhatai ramitasainyaparāgajālairandhīkṛtākuladṛśāmahipuṅgavānām|
āviścakāra bhuvaneṣu paraṁ nipīḍāmāḍambaraḥ paṭahajo madanaprayāṇe||12||

atyantamandhayati diṅmukhamambuvāhasandoharociṣi camūrajasāṁ samūhe|
naukā ivoddhurasarasvati naṣṭamārgā bhremurbhṛśaṁ surapathe sumanovimānāḥ||13||

vātotthitaṁ mahati sainikadhūlimadhye sañcāriṇassumanasāṁ vyarucanvimānāḥ|
saṁhāratāṇḍavitasāgaravāripūre pāriplavā iva muhuḥ jagadaṇḍakhaṇḍāḥ||14||

kalpakṣayakṣubhitamārutavegabhīmakandarpasainyakabalīkṛtabhītabhītāḥ|
abhyullasadbahalareṇubharāpadeśādambhodhayo gaganamutpatitā ivāsan||15||

pratyarthidantijayasindhuradantabhinnakṣmābhṛdguhāntaragatā iva cāndhakārāḥ|
āvavrurambaramabhaṅgurajṛmbhamāṇāḥ senāparāganikarā bhramarābhirāmāḥ||16||

atyulbaṇairamitasainyaparāgapūrairāpūriotaṁ gaganakandaramābabhāse|
āplāvitākhilapathairyamunāpravāhairāśliṣyamāṇamiva lāvaṇasindhumadhyam||17||

abhyucchritairavanimāṁsalapāṁsujālairatyulbaṇaṁ gaganamaṇḍalamāstṛṇānaiḥ|
āśāṅganā madanasāyakapātabhīterāmuktanīlaghanakañculikā ivāsan||18||

dhūlībhare culukitārṇavatoyapūre svairapracāra mabhitaḥ pratipadyamāne|
kalpakṣayo'miti kaiṭabhajid bhrameṇa bhūyo'pi viśvamudare parihartumaicchat||19||

paryāpatatturakhaṇḍitabhūsamutthaiḥ pāthodhayaḥ kabalitāḥ paruṣaiḥ parāgaiḥ|
mattebhagaṇḍagalitairmadavāripūrairbhūyo babhūvuradhikaṁ punaruktatoyāḥ||20||

ambhodhisampadavaluṇṭhanakumbhayonirabhyudgato makaraketanasainyareṇuḥ|
ambhojinīpatirasau mama vairibandhurityantarāhitaruṣeva tiraścakāra||21||

abhyudgataṁ paribhavaṁ nijavaṁśaketoratyugramīkṣituśakta ivāṁśumālo|
kandarpasainyaghanadhūliparamparāṣu gāḍhāndhakāritadiśāsu tirobabhūva||22||

ātanyamānabalareṇughanāndhakārairākampamānakariketuśatahradābhiḥ|
aśvīyaphenakaṇikākarakākadambairvarṣāvatāra iva harṣakaro babhūva||23||

prauḍhāndhakāritadiśāvalaye prasarpatyucchṛṅkhale rajasi ruddhanabho'vakāśe|
pātālaloka iva bhūvalayo babhūva bhūsanniveśa iva puṇyakṛtāṁ nivāsaḥ||24||

aśvīyapādadalitādavanītalāntādabhyucchrite ca nitarāṁ nikhile parāge|
bhūmīdharāḥ paramabhūmidharā babhūvuḥ śeṣo'pi kevalamabhūt phaṇamālabhārī||25||

digdintināṁ mukhapaṭaprakaṭopameye senāparāganikare sati jṛmbhamāṇe|
pāthodhayaḥ sapadi paṅkadhayastadāsan pāthodharā nabhasi paṅkadharā babhūvuḥ||26||

āpītasarvamakarākaravārirāśerāśāvakāśagaganeṣvamitasya reṇoḥ|
cakrācale bahiriva prasarāya cakrurāśāgajā vivaramādṛtavapraghātāḥ||27||

senāmbudhau jayipadātimahāpravāhe magnāḥ kulakṣitidharā iva vāraṇendrāḥ|
tvaṅgattaraṅganivahā iva tuṅgavāhāa naumaṇḍalā iva rathāḥ sutarāṁ virejuḥ||28||

madhye lasanmakaralāñchanadarśanīyā mārasya rejuramalā jayaketupaṭṭāḥ|
ambhonidhiṁ nijabalodadhinā vijitya bandīkṛtā iva tadīyapurandhrivargāḥ||

antaḥ samudbhavadamarṣamahāgnijāta dhūmāvalīmalinakañcukasañcitāṅgam|
atyantabhīṣaṇamanekasahasrabāhumātmānamāttavividhāstramasāvakārṣīt||30||

āplāvitākhiladigantamahīdhrarandhramākṛṣṭakalpavilayakṣubhitārṇavābham|
ākāritaṁ makaraketuradṛṣṭapāramākārabhīṣaṇamakārayadātmasainyam||31||

āśāmaśeṣamavanītalamaśnuvānairāveṣṭitaḥ parikarairamitaprabhāvaiḥ|
ārūḍhabodhitalavedimabhinnadhairyamabhyāsasāda munipuṅgavamātmayoniḥ||32||

āmuktacārutaracīvaravāravāṇamārūḍhayogagajabandhurakandharāgram|
ārabdha yoddhumavikampitaśauryarāśiṁ puṣpāyudhaḥ sphuradamarṣakaṣāyitākṣaḥ||33||

tasyāntike śamadamāmṛtavārirāśermuktā babhūvuramalā viśikhāḥ smarasya|
śuddhātmanāmakṛtadānaphalonnatīnāṁ kiṁ kiṁ na sidhyati kṛtākṣayapakṣakāṇām||34||

tasmin kṣamāmayatanucchamādadhāne dhairyodadhau tapanacaṇḍatamaprabhāve|
kuṇṭhīkṛtātmagatayaḥ kusumāstrabāṇāḥ kṛtyā iva pratinivṛtya tameva jaghnuḥ||35||

mārasya mārgaṇagaṇāḥ sumanāyamānāḥ satpakṣasambhṛtasamāgatayo'pyavāpuḥ|
taṁ sthūlalakṣamupagamya na dānalābhaṁ ko vā dadātu guṇahīnaviceṣṭitāya||36||

cakrīkṛtāyataśarāsanamāsthitena sampreṣitāḥ śitaśarā makaradhvajena|
āsādya buddhamabhajan sumanomayatvaṁ satsaṅgatiḥ suralateva na kiṁ karoti||37||

samprāpya śāntahṛdayaṁ munisārvabhaumaṁ saṁvidviśeṣarahiteṣvapi sāyakeṣu|
sadyo gateṣu mṛdutāṁ sa hi śambarārirvyāroṣadagdhahṛdayo mṛdutāṁ na bheje||38||

cetobhavasya saphalā api sāyakāste taṁ prāpya śāntahṛdayaṁ viphalā babhūvuḥ|
daive sameyuṣi parāṅmukhatāṁ hi sarvaṁ hastopayātamapi hanta ! vināśameti||39||

itthaṁ jagattrayatiraskaraṇakṣameṣu sarveṣu hanta ! viśikheṣu nirarthakeṣu|
vairagrahāndhahṛdayo mathanāya tasya māro mahāpralayamārutamādideśa||40||

āmūlabhāgadhutadivyanadīsamudyadambhobharāhitayathādhyuṣitābhiṣekaḥ|
abhyarcanārthamiva sambhṛtapuṣpareṇurakṣobhitaṁ munimavāpa mahāsamīraḥ||41||

taṁ prātya sarvaguṇabhāraguruṁ munīndraṁ na prāgabhavaccalayituṁ sa mahājavo'pi|
naitad vicitramakhilāṭavighasmarasya dāvānalasya na hi mūrchati śaktirapsu||42||

evaṁ mahāpavanavāridharādikeṣu vyarthībhavatsu vipuleṣvapi cāyudheṣu|
puṣpāyudhaḥ punariyeṣa pumāṁsamādyaṁ vāksāyakairhṛdayamarmatudairvijetum||43||

naiva tvadīyamidamāsanamasmadīyamutthāya tūrṇamamutaḥ sahasāpayāhi|
āpūritā paramapāramikā mayaiva tatsākṣiṇī mama mahāpṛtanetyavocat||44||

aṅkāt prasārya karapallavamādibhikṣuryāvajjagāda giramiddhatapaprabhāvaḥ|
māraḥ palāyata tato mahatā balena bhraṣṭātapatrarathaketukuthena bhītaḥ||45||

mārāṅganāstadanu mantharadṛṣṭipātā vācālaratnapadanūpurapārihāryāḥ|
sadyaḥ sametya caturasraviśālagarbhaṁ cakrustadagrabhuvi tāṇḍavamatyudāram||46||

antaḥsamāhitasamādhirasānuṣaktamālokya śākyakulanandanamaprakampyam|
karṇāmṛtāni vacanāni ca kātarākṣyaḥ kāmāṅganā vidadhire karuṇākṣarāṇi||47||

asyai patanmadanasāyakavihvalāyai dṛṣṭipradānamapi kartumapārayantam|
utpāṭya locanayugaṁ dvijapuṅgavāya tvāṁ dattavāniti kathaṁ bruvate purāṇāḥ||48||

magnāṁ mahāmakaraketanavārirāśau māmitthamādhividhurāmavalambaśūnyām|
uddhartumapyakuśalo jananāmburāśeruttārayiṣyasi kathaṁ tvamaśeṣalokam||49||

dṛṣṭvā'smadīyamanavadyatamaṁ vilāsaṁ ślāghāśirovidhutimapyatidūrayantam|
ucchīdya mastakamudastaripuprabhāvaṁ tvāṁ dattavāniti vadanti kathaṁ kavīndrāḥ||50||

puṇyātmanāmadhipate ! puruṣottamatvamāptuṁ padaṁ tvamabhivāñchasi kiṁ tapobhiḥ !
asmāsu kāmapi vadhūmadhiropaya tvaṁ vakṣastaṭe mahati meruśilāviśāle||51||

bhadrānvavāyamatha vā parameśvaratvamākāṁkṣase samupayātumalaṁ tapobhiḥ !
kāmapyamūṣu kamalāyatadṛṣṭipātāṁ vāmālakāṁ tvamadhirohayaṁ vāmabhāge||52||

ānandakandalitalocanavibhramāṇām ambhoruhaprakaragarvagalagrahāṇām|
āviḥsmitānanarucāmavalokanānāṁ pātrībhavanti sudṛśāṁ nanu bhāgyavantaḥ||53||

ākṛṣṭaraktaparapuṣṭavacovilāsād ālocanāntavivṛtādṛtakarṇapeyāt|
āścaryabhaṅgisubhagādaparokṣasaukhyādābhāṣaṇānmṛgadṛśāmamṛtaṁ kimanyat||54||

aśrāntapānasahamauṣadhamātmayonitāpodayeṣvanupadaṁśamano'bhirāmam|
akṣīyamāṇamadharāmṛtamaṅganānāmāsvādyatāmayati puṇyavatāṁ hi puṁsām||55||

evaṁvidhairlalitabhāvarasānuviddhairnṛttakramairnirupamairvacasāṁ vilāsaiḥ|
ālokya buddhamavikampitacittavṛttiṁ lajjāvaśāt pratinivṛtya yayustaruṇyaḥ||56||

itthaṁ puṣpaśarāsanasya vijayavyāpāraśuṣkasthitāṁ
sambodhiprasadāṁ niveśya sudṛśaṁ śrībodhimūle varaḥ|
siddhārthaściravāsanāparigatānucchidya doṣadviṣo-
muktikṣetrakuṭumbarakṣaṇavidhau mūdhārbhiṣikto'bhavat||58||

iti buddhaghoṣaviracite padyacūḍāmaṇināmni mahākāvye siddhārthacarite daśamaḥ sargaḥ||