(Thời nhà Hồ đến nhà Nguyễn)

1. Phật giáo thời Nhà Hồ (1400- 1407), thời đô hộ của quân Minh (1414- 1427) và đời Hậu Lê (1428- 1527)

Ÿ Đây là giai đoạn tối tăm nhất của Phật giáo suốt hơn 2.000 năm có mặt tại Việt Nam.

Ÿ Trong 7 năm chiếm đoạt nhà Trần, Hồ Quý Ly chưa kịp làm gì cho xã hội thì đã bị quân Minh mượn cớ khôi phục nhà Trần mà kéo sang xâm lược nước ta.

Ÿ Quân Minh tịch thu và đốt hết sách vở, kinh điển, lại đập phá rất nhiều chùa chiền. Đồng thời truyền vào nước ta những hình thức mê tín, là những biến thái sai lầm của Lão giáo và Lạt-ma giáo. Phật giáo trở nên hỗn tạp, kỳ quái, và điêu tàn.

Ÿ Lê Lợi khởi nghĩa thắng quân Minh, lập ra nhà Hậu Lê. Nho học thịnh hành, sĩ phu lo khoa cử, công danh. Phật giáo chỉ còn là nơi cho người ít học nương vào tìm kế sinh nhai, hoặc là nơi an ủi cho những người bất đắc chí, chán đời. Tuy nhiên tư tưởng Phật giáo vẫn còn ẩn tàng trong nhiều danh sĩ như Nguyễn Trãi, Lương Thế Vinh... Nói chung sinh hoạt Phật giáo vẫn còn, nhưng pha trộn với tín ngưỡng dân gian.

2. Phật giáo thời Nam Bắc phân tranh (1527- 1802)

Ÿ Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, tồn tại 66 năm (1527-1592), lấy Nho học làm chính nhưng vẫn ưu ái Phật giáo.

Ÿ Họ Trịnh chống lại Mạc Đăng Dung, khôi phục nhà Lê. Từ đó họ Trịnh ỷ thế, lộng hành.

Ÿ Họ Nguyễn không phục tùng họ Trịnh, nên Nguyễn Hoàng lánh vào Nam hùng cứ một phương. Nước ta bị chia hai, lấy sông Gianh làm mốc. Hai nhà Trịnh Nguyễn đều lo xây dựng phần đất của mình cho hùng mạnh và đều lấy Phật giáo làm quốc giáo, xây chùa tạo tượng rất nhiều. Bởi sau 150 năm loạn lạc, các nhà chính trị Tống

Nho đã lung lay niềm tin về khả năng kinh bang tế thế của mình, bèn quay về với niềm tin vào Phật giáo, hy vọng sẽ khôi phục tinh thần dân tộc.

Ÿ Trong lúc này, Trung Quốc cũng đang loạn lạc, Phật giáo bị Lạt-ma giáo chèn ép, nhiều nhà sư lánh sang Việt Nam, nên hai miền Nam Bắc nước ta đều có ảnh hưởng tốt, thêm tông phái mới và các danh tăng.

Ÿ Thời các Chúa Trịnh có thiền sư Chân Nguyên và Hương Hải nổi tiếng. Ngài Chân Nguyên phục hưng các tác phẩm Lý Trần. Ngài Hương Hải sáng tác hơn 30 tác phẩm về Phật giáo.

Ÿ Thời các Chúa Nguyễn có thiền sư Nguyên Thiều (người Trung Quốc sang) và thiền sư Liễu Quán phục hưng Phật giáo đàng trong.

Ÿ Chúa Nguyễn Hoàng cho xây chùa Thiên Mụ. Còn chúa Nguyễn Phúc Chu siêng năng học đạo, nghe lời thiền sư Thạch Liêm mà tự sửa mình, trị dân nhân từ, giảm bớt hình phạt.

Ÿ Các thiền sư mở rộng công cuộc hoằng pháp về vùng đất Gia Định, Biên Hòa, Tây Ninh, Hà Tiên... lập chùa, dạy đạo khắp nơi.

Ÿ Các nhà Nho cũng am hiểu đạo Phật, như Lê Quý Đôn, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Du... Trong tác phẩm của họ đều hàm chứa tinh thần Phật giáo.

3. Phật giáo thời đầu triều Nguyễn:

Ÿ Nhà Tây Sơn thống nhất giang sơn chẳng bao lâu thì bị Nguyễn Phúc Ánh đánh bại, lên ngôi lấy hiệu Gia Long, mở ra triều Nguyễn.

Ÿ Đất nước trải qua chiến tranh thường xuyên nên ít ai nghĩ đến chuyện chấn hưng đạo đức, tôn giáo. Vua Gia Long lên ngôi phải lo lập lại nền an ninh cấp bách. Đến đời Minh Mạng và Thiệu Trị mới bắt đầu trùng tu, nhưng trong dân gian thì Phật giáo đã lu mờ.

Ÿ Khi người Pháp đặt nền đô hộ Việt Nam thì Phật giáo càng suy đồi. Tăng sĩ thiếu học, thiếu tu, nhiều

người chỉ lo cờ bạc, rượu chè, có vợ con, chiếm chùa làm nhà riêng... Bên ngoài thì dân chúng chỉ mê cúng bái, coi trọng những thầy có chức tước, danh vọng.

TÓM LẠI:

Ÿ Trong gần 20 thế kỷ phát triển tại Việt Nam, Phật giáo luôn đi song song với vận nước. Khi đất nước hưng thịnh thì Phật giáo cũng mạnh mẽ, khi đất nước suy vong thì Phật giáo cũng thoái trào.

Ÿ Những vị vua anh minh thường ủng hộ Phật giáo, đều là những Phật tử thuần thành. Ngược lại, những vị vua ít hiểu đạo, phá đạo thường ít thành công trong việc trị nước.