Sự cảm nhận được tính tự nhiên ấy rất gần gũi với một kinh nghiệm khác trong sự tu tập mà bạn can biết đến. Kinh nghiệm này xảy ra khi tâm bạn chuyển hướng từ việc tập trung sự chú ý vào nội dung của kinh nghiệm sang quá trình diễn tiến của kinh nghiệm.

Nội dung của kinh nghiệm thì hoàn toàn tùy thuộc vào mỗi cá nhân. Chúng phụ thuộc những điều kiện của hoàn cảnh, những sự kiện riêng biệt trong kinh nghiệm của mỗi người. Bậc cha mẹ thường chỉ biết đến con cái mà thôi, học trò chỉ nghĩ đến bài thi, người nghệ sĩ luôn hướng đến nhưng đối tượng của họ.

Vài năm trước, tôi có tham gia việc thiết kế và xây cất một ngôi nhà. Vào mỗi giai đoạn xây cất, khi tôi lái xe vòng quanh khu tôi ở, tự nhiên tôi bị thúc đẩy phải lưu ý đến cái phần mà tôi đang xây cất ấy ở những ngôi nhà khác. Có khi cả tuần tôi chỉ biết đến mái ngói mà thôi, rồi tuần kế tiếp tôi chỉ chú ý đến mặt ngoài của ngôi nhà, rồi sang đến cửa sổ, cửa ra vào... Trong đời sống cũng vậy, chúng ta thường bị dính mắc vào phần nội dung và những quan tâm đặc biệt như thế, chúng có thể là một số tư tưởng và cảm xúc đặc thù nào đó, những hình ảnh và câu chuyện về ta hoặc người khác, hoặc những chi tiết về hoàn cảnh hiện tại của mình.

Rồi một sự chuyển hóa sẽ tự nhiên từ từ xảy đến cho ta trên con đường tu tập. Khi ta có thể quan sát các hiện tượng xảy ra trong mỗi giây phút và thấy được tự tính của chúng rõ ràng, ta sẽ ghi nhận được việc gì thực sự xảy ra cho một tư tưởng, một cảm giác. Dần dà cái tiến

trình đổi thay ấy sẽ trở thành đối tượng của sự quán chiếu. Và từ cái nhìn mới đó, những gì biến đổi không thực sự còn là quan trọng nữa, vì ta đã có thể nhìn, tiếp xúc và kinh nghiệm một cách thật sâu sắc cái tính chất tạm bợ, nhất thời của mọi hiện tượng. Đó cũng là cảm giác của một người trở về quê xưa: từ bỏ lãnh vực của ý niệm, nội dung để đi vào một lãnh vực cơ bản hơn của sự sống, của hiện hữu nhiệm mầu này.

Cái cảm giác trở về quê xưa ấy sẽ đem lại cho ta một nhận thức rằng, mọi hiện tượng trong cuộc sống này đều có liên hệ với nhau. Cũng như cái nội dung thay đổi là tùy thuộc nơi mỗi cá nhân độc lập, nhưng cái tiến trình đổi thay cơ bản ấy thì áp dụng chung cho tất cả. Một khi chúng ta đã nhập được vào dòng hiện tượng sinh diệt ấy rồi, ta sẽ có thể kinh nghiệm được tất cả mọi sự sống khác quanh ta. Tiếp xúc với cái nhiều sẽ tạo cho ta một ý thức về cái duy nhất, về mối liên hệ tương quan chằng chịt giữa mọi vật với nhau. Và khi đã hiểu được tiến trình sống nơi ta rồi thì ta cũng sẽ hiểu được tiến trình ấy ở bất cứ một người nào khác.