Phật Hoàng Trần Nhân Tông có hai đệ tử nổi bật: một là Tôn giả Pháp Loa vốn người xuất thân từ dân dã ít học; vị kia là Tôn giả Huyền Quang là một người học thức uyên thâm, đỗ Tiến sĩ và làm quan lớn. Vậy mà, Sơ tổ Trúc Lâm lại chọn Tôn giả Pháp Loa là giai cấp dân dã ít học để truyền ngôi vị Tổ. Đó là sự lựa chọn chuẩn xác qua cái nhìn và quán xét quang minh của Sơ Tổ. Khi Tôn giả Pháp Loa được tiếp truyền vị trí Nhị Tổ thì Ngài còn rất trẻ, chỉ mới 24-25 tuổi, nhưng Ngài tài cao cả hai mặt, về mặt pháp Thiền thì đạt Thiền, về mặt lãnh đạo thì Ngài cũng thành tựu trọng trách Tổ vị, với Phật sự:


- Đúc tượng Phật kể cả lớn nhỏ có hơn 1.300 thánh tượng.

- Tạo đại già lam được 2 ngôi.

- Xây tháp được 5 ngọn.

- Lập tăng đường hơn 200 ngôi.

- Độ Tăng và Ni hơn một vạn năm ngàn (15.000) người.

- In được một bộ Đại Tạng Kinh.

- Đệ tử đắc pháp hơn 3.000 người.

- Độ người quy y Tam Bảo không biết bao nhiêu mà kể...

Nay xin cung kính ngũ thể đầu địa, mạn phép thuật lại sơ lược tiểu sử và hành trạng của Nhị Tổ bằng một bài diễn ca lục bát sau:

Nhiên đăng quang chiếu sáng vầng
Môn đồ xuất chúng thay ân sư mình…
Nhị Tổ phẩm hạnh oai minh
Xuất thân dân dã quê làng Cửu La
Họ Đồng, Thuần Mậu tên cha
Mẹ là Vũ Thị mang thai lạ thường
Khai hoa nhà ngát mùi hương
Đặt tên quý tử: Kiên Cương tên phàm!
Thuở nhỏ đã lộ đức lành
Không ăn thịt cá mùi tanh, vị nồng
Không buông lời ác vọng ngôn
Thiên tư trầm mặc, tâm hồn thanh cao
Hữu duyên đưa đẩy ra vào
Gặp bậc Đại Sĩ lễ chào kính cung
Trúc Lâm xa giá bánh dừng
Thoạt trông tướng mạo sắc thần đã vui
Đặt cho tên đẹp Thiện Lai
Nhận thâu

đệ tử theo Ngài xuất gia
Tháng năm duyên thuận phước hòa
Hòa thượng Tánh Giác đứng ra chỉ bày
Bao điều vấn hỏi mê say
Chưa khai thông được, đêm ngày trở trăn
“Kinh Lăng Nghiêm” đọc gẫm dần
Đến đoạn “Thất xứ trưng tâm…” vui mừng
“Hậu trần khách du” sáng bừng
Hoát nhiên thể nhập chưa từng hoát nhiên…
Về nơi sư phụ sách đèn
Nghe bao bài tụng tâm liền khai minh
Bài tụng Tâm Yếu dâng trình
Trúc Lâm chê bỏ, tự mình đối tâm
Nửa đêm thiền quán mặc trầm
Hoa đèn rơi rụng bất thần ngộ ra
Tu mười hai hạnh đầu đà
Thọ Bồ tát giới: Pháp Loa hiệu Ngài!
Hoa tàn rồi lại hoa khai
Tinh tấn giới luật, miệt mài thư kinh
Trúc Lâm Điều Ngự rõ rành
Môn đồ xuất chúng của mình là ai
Truyền cho y bát công khai
Trở thành Sư Tổ Thứ Hai dòng thiền…
Bao năm phụng chiếu giới truyền
Vương tôn, hoàng phái… dưới đèn quy y
Giới đàn tiếp độ oai nghi
Chứng minh hàng vạn Tăng Ni bái thầy
Không ngừng diễn giảng đêm ngày
Đăng đàn thuyết pháp rõ bày đạo thiêng
Giảng yếu chỉ “Kinh Hoa Nghiêm”
Đây “Truyền Đăng Lục” lời hiền khai thông
“Đại Tuệ Ngữ Lục” bổng trầm
“Kinh Duy Ma Cật” ân cần giảng rao
“Tuyết Đậu Ngữ Lục” nghe vào
“Thiền Lâm Thiết Chủy”… biết bao lời vàng,
Mười tám khóa giảng truyền vang
Hằng nghìn thính chúng đạo tràng lĩnh nghe
Thiền ngôn Pháp ngữ thâu về
Chép thành kinh sách giải mê cho đời
“Tham Thiền Chỉ Yếu” rọi soi
“Nhân Vương Hộ Quốc” Vua coi mà mừng
“Tâm Kinh Bát Nha” trầm hùng
“Khoa Văn Pháp Sự” xem dùng lễ nghi
“Tuệ Trung Thượng Sĩ” chép ghi
“Kim Cương Trường Đà-La-Ni” nhiệm mầu…
(Tâm từ nghĩ đến mai sau
Truyền lưu đại chúng, ngờ đâu thất truyền!)
“Thiền Đạo Yếu Học” tục biên
Còn đây ngôn ngữ thánh hiền gẫm suy…
Thiền lâm tinh tú một vì
Đứng ra chủ xướng khởi bày ấn in
Sáng lòa bộ “Đại Tạng Kinh”
Truyền lưu nhân thế công trình Pháp Ngôn
Đúc tượng Bồ tát, Thế Tôn
Lập am, dựng tháp, khai sơn lập chùa…
Trai đàn, bố thí, cầu mưa
Xiển dương Đạo Pháp lại vừa hộ dân
Phụng

sự lợi lạc chúng sanh
Chí thành phát nguyện quên mình, vị tha
Anh Tông thọ giới tại gia
Đế vương cung kính xưng là tử tôn
Bệ rồng châu bản sắc phong
“Phổ Tuệ Tôn Gia” vẫn còn sử ghi
Minh Tông phong hiệu sư thầy
Phương danh “Minh Giác” đức dầy công vun
Hợp nhất Phật giáo bốn phương
Thành lập Giáo Hội mở đường mai sau
Đại sư đại giác đi đầu
Hoằng dương chánh pháp nhiệm mầu độ sanh
Hăm ba hạ lạp tu hành
Bốn mươi bảy tuổi xác phàm xả buông
Minh Tông ngự bút đau buồn
“Tịnh Trí Tôn Gia” đặc phong hiệu thầy
“Viên Thông Bảo Tháp” còn đây
Ngàn sau ghi nhớ ơn Ngài: Pháp Loa!