Thật ra thì mỗi xứ trên địa cầu này đều có cái hay cái lạ riêng cả, nhưng ở mỗi nơi lại có những phong tục tập quán khác nhau. Do vậy mà đặc trưng của nền văn hóa xứ đó mới sáng giá và đáng chú ý. Nếu nước nào cũng giống nước nào thì hóa ra nền văn hóa ở đó đã bị đồng hóa rồi.

Tôi đã có cơ may, hay nói đúng hơn là có nhiều nhân duyên để đi nhiều nơi và đến nhiều chỗ trên thế giới. Có lẽ cũng không dưới 60 quốc gia, mà mỗi nơi như thế đều có một sắc thái riêng. Rồi đây những ngày còn lại trong đời tôi sẽ có cơ hội làm quen với nhiều miền đất mới lạ hơn nữa. Nhiều người không thích đi thì bảo rằng ở đâu cũng giống nhau hết: điều ấy hẳn không sai nhưng không hoàn toàn đúng. Vì lẽ ngày nay hơn 6 tỷ người hiện diện trên quả địa cầu này rồi, nhưng chỉ tay của mỗi người mỗi khác, không ai giống ai cả. Cho nên đi và đến một nơi nào đó rất cần thiết vậy.

Người Phật Tử thì có 2 nơi phải và nên đi đầu tiên là Ấn Độ và Trung Quốc. Chúng ta về Ấn Độ là về lại quê xưa, nơi của chư Phật đã bao đời thị hiện. Và về Trung Quốc là về lại chốn Tổ với bao cảnh giới đã phong sương cùng tuế nguyệt. Về với Việt Nam hay với nội tâm của mình là về với bản lai diện mục của chính mình.

Ở đời có nhiều chuyến đi có ý nghĩa, nhưng đồng thời cũng có những chuyến đi rất vô vị, nhưng cũng đã có lắm kẻ đã tốn biết bao nhiêu tiền bạc và công sức dùng phung phí vào những trận cười thâu đêm suốt sáng hay sát phạt nhau trên những sòng bạc, để rồi kết quả là gì chắc ai trong

chúng ta cũng đều rõ. Thế mà cũng đã có lắm người theo. Thật cuộc đời có rất nhiều đáp số. Mỗi một bài toán như thế, đúng sai là tùy người đối diện vậy.

Người ta còn lại nơi tâm cũng rất nhiều mà đánh mất đi bản chất vốn thanh tịnh của mình cũng không phải là ít, để đổi lấy một cái gì đó được gọi là ảo ảnh của cuộc đời, nhưng kết quả đó vẫn còn làm cho nhiều kẻ đắm say. Chung quy lại thì cũng danh, lợi, tiền, tài, địa vị v.v... Thế nhưng Đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 cũng đã nói rằng: “Chúng tôi đã mất tất cả, nhưng không lẽ sự an lạc của nội tâm chúng tôi cũng làm cho mất sao?” Điều ấy chứng tỏ rằng: Cái gì người khác cũng có thể lấy được, nhưng sự an nhiên tự tại qua việc tu học và hành hạnh giải thoát thì chắc chắn rằng không ai có thể tước đoạt của mình được cả.

Tôi phải diễn tả như thế nào cho quý vị hiểu về tâm trạng của một người Phật Tử đến được dưới gốc cây Bồ Đề nơi Đức Phật thành đạo, để rồi cảm động khóc sướt mướt như một trẻ thơ bên mẹ hiền. Vì lâu ngày xa quê và xa gia đình, mới về lại bên người thân. Điều ấy chính quý vị mới cảm nhận và thể hiện được. Còn diễn tả qua phim hay lời nói, chỉ là những hình thức bề ngoài mà thôi. Cũng như thế đó, bạn nhìn một mâm cơm bảo rằng ngon quá, nhưng nếu không bắt đầu cầm đũa và gắp thức ăn cho vào miệng thì cảm giác của sự ngon, sự dở, chua, cay, ngọt, mặn như thế nào khó mà hình dung được.

Tôi không phải quảng cáo về các chuyến hành hương, mà đó là sự thật. Người nào có đi, hẳn có đến. Nếu không lên xe thì làm sao

biết được xe sẽ ngừng và đỗ ở bến nào? Đây là chuyến xe khứ hồi của Ta Bà và Tịnh Độ, xin mời các hành giả chuẩn bị sẵn sàng hành trang để bước lên chuyến xe phương tiện mà nhàn du về cảnh giới an lành vậy.

Máy bay Druk Air cất cánh tại phi trường Bangkok vào lúc 7 giờ 50 sáng ngày 24 tháng 4 năm 2001. Sau 2 tiếng đồng hồ bay thì đáp xuống phi trường Calcutta của Ấn Độ để cho xuống và nhận thêm hành khách lên. Đến 11 giờ 25 thì máy bay hạ cánh tại phi trường Paro của Bhutan. Chiếc máy bay này là một loại máy bay phản lực của Anh chế tạo, trông rất lịch sự, nhưng chỉ có chừng 60 chỗ ngồi. Hôm ấy trên máy bay chật kín chỗ. Khi đến phi trường rồi chúng tôi mới biết rằng phi đạo rất ngắn và chỉ có một đường bay thôi. Sau khi hạ cánh, máy bay giảm tốc độ và đến cuối phi đạo thì quay đầu để chạy lại bến đậu.

Tuy nhiên cảnh trí và phòng ốc ở phi trường rất lịch sự. Phái đoàn chúng tôi vào đến cửa thì gặp anh Kunzang và một vài vị đại diện cho Bộ Ngoại Giao có mặt tại đó. Có cả Thầy Gap Tshering, người đã có mặt tại Hannover trong thời gian 6 tháng Expo của năm 2000 nữa. Sau khi chờ một vài giây thì anh Kunzang bảo rằng nên theo anh ta lên phòng VIP để chờ đợi và đưa giấy tờ nhận hành lý cũng như passport để cho anh ta lo visa nhập cảnh.

Trong thời gian ấy thì mọi người nghỉ ngơi và ăn bánh mì Sandwich, uống trà bơ của Bhutan để lót dạ. Được biết rằng đường đi từ phi trường về thủ đô Thimphu không xa lắm, chỉ 50 cây số thôi, nhưng là đường đèo, vì vậy phải mất ít nhất là 2 tiếng đồng hồ.

Sau

một hồi chờ đợi thì anh Kunzang mang tất cả 17 cái Passport lại với giấy nhập nội không phải đóng tiền lệ phí. Khi thấy như vậy thì Hạnh Hảo và Jen phân bì. Vì hai người này đến Bhutan cách 2 ngày trước đây từ Kathmandu phải đóng mỗi người 20 USD cho việc này.

Bước ra khỏi phòng lạnh thì bầu trời thật nóng bức. Không khí ở đó hơi khô, vì khí hậu miền núi. Nước ít mà cát nhiều. Chung quanh đây chỉ có những cây thông là vi vút gió suốt thời gian xuân hạ thu đông mà thôi, ngoài ra ít thấy loại cây nào đặc biệt. Tôi nhìn thấy 2 chiếc xe đến đón, một xe bus chở hành lý và một xe của Bộ Ngoại Giao hạng sang của Nhật, cờ cuốn lại. Trong xe có tôi, Thượng Tọa Thích Quảng Bình và Thầy Thông Trí. Số người còn lại thì lên xe bus. Tại Bhutan cũng chạy xe bên tay trái như Ấn Độ, nên nhiều khi tôi lầm, chạy qua bên phía ghế của tài xế để ngồi.

Kể ra thì ở đời hay đạo gì cũng thế, việc gì cũng do nhân duyên cả. Có duyên thì hợp, không duyên thì tan. Vậy thôi! Có kẻ gặp nhau với những tia quang phổ giao thoa nên thông cảm hiểu biết nhau nhiều hơn, nhưng những người không có nhân duyên thì không được vậy. Đức Phật ngày xưa cũng thế, huống là chúng sanh như chúng ta ngày nay.

Ngồi trên xe như thế, tôi dõi mắt nhìn hai bên lề đường, trâu bò qua lại thong thả, dường như vô tư lự. Cảnh vật chung quanh chẳng đáng quan tâm là mấy. Những luống khoai lang chạy dọc theo hai bên đường, trông theo mà no tròn con mắt. Xa xa là một dòng sông uốn khúc, nước lững lờ trôi. Đâu đó một vài thửa ruộng, mạ xanh mơn mởn. Có chỗ thì người ta trồng lúa mì, lúa

mạch. Có nơi thì trồng ớt, trồng đậu, nhác trông như một tấm thảm xanh trải dài đến tận chân núi.

Đi qua lại nhiều vòng trên nhiều triền núi như thế, cuối cùng rồi phái đoàn chúng tôi cũng đến khách sạn Jumolhari tại thủ đô Thimphu. Đây là một khách sạn trung bình, không có sao. Hay nói đúng hơn là nhà khách của chính phủ để đón tiếp những nhà ngoại giao cỡ trung. Tất cả nhân viên phục vụ đều biết nói tiếng Anh. Điều làm tôi chú ý là đàn bà thì khuân vác vali nặng nề, trong khi đàn ông làm những việc nhẹ khác. Không biết xã hội như thế có bất công không, chứ dường như ở đây họ xem như thế là một sự bình thường.

Khi đến khách sạn chúng tôi được ông Bộ Trưởng Văn Hóa và ông Chánh Văn Phòng Bộ Ngoại Giao tiếp đón. Quốc phục của đàn ông là một áo dài hơi ngắn, chỉ xuống quá đầu gối thôi. Còn đàn bà là một áo dài thật dài, đến tận mắt cá chân. Ông Chánh Văn Phòng hỏi chuyện với tôi và hỏi xem ai là Thư Ký của đoàn. Lúc ấy tôi không trả lời mà đưa mắt về Hạnh Hảo và Thầy ấy hiểu ý.

Bình thường ở chùa thì tôi có nhiều thị giả và nhiều thư ký khác nhau. Một thị giả lo chuyện bên trong phòng như giặt giũ, hút bụi. Một thị giả ra đi bên ngoài khi tiếp xúc với người Việt. Một thị giả ra đi bên ngoài khi tiếp xúc với người Đức và người ngoại quốc. Thư ký thì có thư ký tiếng Việt, thư ký tiếng Đức, tiếng Anh và thư ký các ngôn ngữ khác. Nhưng hôm đó thì chỉ có Chú Hạnh Định theo làm thị giả, còn thiếu thư ký tiếng Anh, nên Hạnh Hảo đã đảm trách việc ấy.

Hạnh Hảo tiếng Anh rất sành sỏi, vì là người Đức và đã tốt nghiệp

Cao Học tại Đức nữa nên điều ấy cũng dễ hiểu. Còn tiếng Trung Quốc Phổ Thông thì thầy nói rất chỉnh. Còn tiếng Việt, khi người mình nói tiếng lóng thầy cũng hiểu như thường. Gặp người Quảng Nam thì nhại theo giọng Quảng. Gặp người Huế thì nhại theo tiếng Huế. Kể cả những tiếng khó nhất thầy cũng có thể nói được. Chỉ hơi tiếc là phát âm không chỉnh lắm mà thôi. Tương lai thì chưa biết thế nào? Có lẽ về Việt Nam một thời gian để tu học. Hoặc giả ra làm việc Phật sự, chắc sẽ được nhiều người Việt Nam và người Đức hỗ trợ.

Ông Chánh Văn Phòng Bộ Ngoại Giao trao cho tôi cũng như phái đoàn mỗi người một tờ chương trình cho những ngày ở lại Bhutan như sau:

Ngày thứ ba : 24 tháng 4
11:25 - Đến phi trường quốc tế Paro - Được đón tiếp bởi người đứng đầu Viện Bảo Tàng Nhân Dân
11:45 - Rời Paro về Thimphu
- Đến khách sạn Jumolhari
- Dùng cơm
16:00 - Tiếp kiến Bộ Ngoại Giao
17:00 - Tiếp kiến những vị Bộ Trưởng phụ trách vấn đề EXPO thế giới năm 2000
Ngày thứ tư : 25 tháng 4
09:30 - Tiếp kiến vị Bộ Trưởng Bộ Văn Hóa
10:30 -Thăm viếng Tu viện Phật Giáo Dechenphodang
11:30 - Thăm viếng Thư Viện Quốc Gia
- Dùng trưa
14:00 - Thăm viếng Viện Zorig Chusum nơi làm thủ công mỹ nghệ
15:00 - Thăm viếng Học viện Y khoa truyền thống
16:00 - Diện kiến Hoàng Hậu Bệ Hạ Ashi Dorji Wangmo Wangchuck
19:00 - Chiêu đãi bởi Bộ trưởng phụ trách EXPO 2000

Ngày thứ năm : 26 tháng 4
09:00 - Di chuyển đi Donena
- Thăm viếng Tu viện Tango
- Cơm trưa ngoài trời tại Donena
- Thăm Tu viện Cheri
19:00 - Đêm văn hóa và dùng cơm tối

Ngày thứ sáu : 27 tháng 4

Buổi sáng:
- Thăm Tashichhodzong nơi có nhục thân Bồ Tát
- Cơm trưa

Buổi chiều:
- Đi Punakha
- Tiếp kiến Dasho Dzongda
- Tiếp kiến Drabi Lopen
- Thăm Punakha Dzong
- Đến khách

sạn Pelri

Ngày thứ bảy : 28 tháng 4
08:00 - Đến Nyinzergang
- Thăm vị Khamsum Yuley Namgyel Chorten
- Tiếp kiến vị Dorji Lopen
12:30 - Ăn trưa tại Dasho Dzongda
14:00 - Về Paro
- Đến khách sạn Olathang

Ngày chủ nhật : 29 tháng 4
09:00 - Thăm Viện Bảo Tàng Quốc Gia
- Thăm Rinpung Dzong
- Thăm Kyichu Lhakhang
- Cơm trưa
14:00 - Di chuyển ra phi trường
16:50 - Đi Bangkok
- Tiễn đưa bởi người đứng đầu Viện Bảo Tàng Nhân Dân

Sau đó là danh sách của những người trong phái đoàn cùng đi chung với tôi. Một chương trình như thế thật không nhiều so với những chuyến hành hương khác, nhưng đây là một chuyến hành hương ngoại giao nên khác hơn những nơi khác rất nhiều. Đầu óc tôi lúc nào cũng mệt. Một phần phải lo cho phái đoàn, mặc dầu đã có Hạnh Hảo, Hạnh Định, Thầy Thông Trí lo giúp. Về ăn dặm thêm thì đã có Sư Bà Bảo Quang, Ni Sư Diệu Phước và Sư Cô Tâm Viên lo, nhưng với tôi còn phải sửa soạn ngôn ngữ ngoại giao làm sao cho thích hợp với mọi hoàn cảnh nữa. Như gặp ở Bộ Ngoại Giao thì phải nói những gì. Gặp Hoàng Hậu thì phải làm sao? Khi gặp những chính khách, những chính trị gia thì phải tiếp chuyện như thế nào v.v... và v.v... thôi thì mọi thứ. Vì từ xưa đến nay tôi chưa làm như thế bao giờ.

Đây đúng là một chuyến ngoại giao lịch sử của một người tu xuất thân từ chốn nông thôn của tôi. Ngôn ngữ tôi nói được, vốn không hay, nhưng được một điều là gồm nhiều ngôn ngữ như: Pháp, Anh, Đức, Nhật, Quan Thoại, Việt Nam và một ít tiếng Nga nên cũng không khó khăn lắm khi giao tế, nhưng đây là ngôn ngữ ngoại giao mà. Con dao hai lưỡi đấy!

Sau khi đã tắm rửa, nghỉ ngơi tại khách sạn, phái đoàn chúng tôi lên xe để đi đến Bộ Ngoại Giao.

Đầu tiên gặp ông Chánh Văn Phòng đón từ ngoài sân với quốc phục và gươm báu đeo bên mình. Sau đó vào bên trong Bộ, được ông Thứ Trưởng Bộ Ngoại Giao tiếp kiến và trao quà lưu niệm và chụp hình. Ông ta người nhỏ thó, xinh xắn và rất mềm mỏng dịu dàng trong lời nói ngoại giao.

Nhìn lên tường, chúng tôi thấy có treo một tấm Thangkha rất lớn, có vẽ nhiều hình của ông Shabdrung Rimpochi tức Ngawang Namgyal (1594-1651), người có công thống nhất Bhutan và giành lại Bhutan từ người Tây Tạng. Đi đâu hầu hết tại xứ này cũng đều thấy hình ấy. Sau đó có nhân viên của Bộ mang trà sữa ra đãi.

Nhìn cách phục sức của người Bhutan chúng ta càng thấy được ảnh hưởng của Phật Giáo Tây Tạng và Ấn Độ đối với người dân không ít. Vì lẽ ngoài bộ quốc phục ra rồi, trên người họ còn giắt thêm một mảnh vải nữa, giống hệt như chiếc y chư Tăng vậy. Có điều y của chư Tăng màu vàng hoặc nâu. Còn y của cư sĩ thì đủ mọi màu.

Đa phần người Bhutan ngồi trên ghế, chứ không ngồi trên chiếu như người Nhật hoặc Đại Hàn, nhưng bàn của họ không giống như bàn của Á Châu, Âu Châu và Việt Nam. Vì lẽ cái bàn để thức ăn và nước uống trông từa tựa như cái bàn kinh, phía trước có áng che và phía sau có chỗ để chân vào.

Ông Thứ Trưởng cho biết là ông Bộ Trưởng Ngoại Giao đang ở Hòa Lan nên không thể tiếp đón phái đoàn được, mà ông này tôi đã gặp tại Hannover vào ngày 1 tháng 6 năm 2000 vừa qua. Nếu gặp lại lần thứ 2, chắc là quen thuộc hơn. Ông Thứ Trưởng nói về mọi đề tài và sau đó tôi cũng đã đáp lễ bằng tiếng Anh cũng như ông Thiền Sư Reiho người Đức tu theo Thiền Phật

Giáo Nhật Bản nói thêm một số ý chính để cảm ơn Bộ Ngoại Giao của Bhutan đã lo cho phái đoàn một cách chu đáo trước, trong cũng như sau chuyến đi này.

Sau đó ông Thứ Trưởng hướng dẫn chúng tôi đến viếng thăm Hội trường Quốc Hội, nơi các Dân Biểu thường hay hội họp.

Những máy hình và máy quay phim thi nhau chụp đủ kiểu, nhưng sau này mới biết là có những nơi du khách không được phép như vậy. Nhìn lên phía trước của Quốc Hội ở giữa là ngai vàng, nơi ngự trị của Nhà Vua, tượng trưng cho thế quyền. Phía bên tay trái của Nhà Vua, cao hơn là nơi thờ Phật và phía tay phải của Vua thờ vị Shabdrung Rimpoche, người có công thống nhất đất nước Bhutan vào đầu thế kỷ 17. Phía trước mặt Vua là diễn đàn của các Dân Biểu và phía dưới là 154 ghế xếp theo lối hình vòng cung, đại diện ở đây là các vị Dân Biểu do địa phương hoặc Vua chọn lựa. Như thế đủ biết rằng, đây là một Quốc Gia Phật Giáo theo chế độ quân chủ, nhưng cũng rập khuôn theo cách tổ chức của Thụy Sĩ là một nước dân chủ nhất nhì của Âu Châu.

Sau đó ông Thứ Trưởng Bộ Ngoại Giao cùng với ông Chánh Văn Phòng đưa chúng tôi ra xe để đi đến thăm ông Chủ Tịch Bộ Trưởng về việc triển lãm EXPO năm 2000. Đến đây thì tôi đã gặp lại ông Bộ Trưởng này. Vì lẽ trước đó ông ta có đến chùa Viên Giác chừng 2 lần để lo cho việc EXPO

Lại uống trà bơ của Bhutan nên mọi người đã bắt đầu chối từ một cách lịch sự. Sau những lời xã giao qua lại giữa hai bên để cảm ơn nhau về cuộc hội ngộ cũng như sự giúp đỡ cho nhân viên Bhutan ở lại Chùa Viên Giác Hannover trong khi xây dựng chùa Bhutan

suốt 7 tháng và ngược lại tôi cũng như Thiền Sư Reiho cũng đã cảm ơn ông Chủ Tịch Bộ Trưởng về cách thức tổ chức để nghênh đón phái đoàn của chúng tôi một cách vô cùng trọng thể như thế.

Chừng nửa tiếng đồng hồ sau thì ông Thủ Tướng cùng với phái đoàn ra phía trước Hoàng Cung để chụp chung một tấm hình lưu niệm. Trong hình này có đủ mặt tất cả thành viên của đoàn. Sau đó một mình tôi ra chụp một tấm hình mà phía sau là Hoàng Cung với mây trắng, còn con sông lớn uốn khúc chảy quanh qua bao bọc cung điện này.

Đây có thể nói là một ngày đẹp trời và tối đó chúng tôi về lại khách sạn dùng cơm cũng như ngồi lại bên nhau để bàn thảo về chương trình của những ngày sắp tới và để chuẩn bị cho một ngày mai trọng đại. Đó là việc tiếp kiến Hoàng Hậu Bhutan.