ratnāvalī

ratnāvalī|

|namo ratnatrayāya||

sarvadoṣavinirmuktaṁ guṇaiḥ sarvairalaṁkṛtam|

praṇamya sarvajñamahaṁ sarvasattvaikabāndhavam||1||

dharmamekāntakalyāṇaṁ rāja[n dha]rmodayāya te|

vakṣyāmi dharmaḥ siddhiṁ hi yāti saddharmabhājane||2||

prāgdharmābhyudayo yatra paścānaiḥśreyasodayaḥ|

saṁprāpyābhyudayaṁ yasmādeti naiḥśreyasaṁ kramāt||3||

sukhamabhyudaya[statra mokṣo] naiḥśreyaso mataḥ|

asya sādhanasaṁkṣepaḥ śraddhāprajñe samāsataḥ||4||

śrāddhatvābhdajate dharmaṁ prājñatvādvetti tattvataḥ|

prajñā pradhānaṁ tvanayoḥ śraddhā pūrvaṁgamāsya tu||5||

chandād dveṣābhdayānmohādyo dharmaṁ nātivartate|

sa śrāddha iti vijñeyaḥ śreyaso bhājanaṁ param||6||

kāyavāṅmānasaṁ karma sarvaṁ samyakparīkṣya yaḥ|

parātmahitamājñāya sadā kuryātsa paṇḍitaḥ||7||

ahiṁsā cauryaviratiḥ paradāravivarjanam|

mithyāpaiśunyapāruṣyābaddhavādeṣu saṁyamaḥ||8||

lobhavyāpādanāstikyadṛṣṭīnāṁ parivarjanam|

ete karmapathāḥ śuklā daśa kṛṣṇā viparyayāt||9||

amadyapānaṁ svājīvo'vihiṁsā dānamādarāt|

pūjyapūjā ca maitrī ca dharmaścaiṣa samāsataḥ||10||

śarīratāpanāddharmaḥ kevalā(nnāsti tena hi)|

na paradrohaviratirna paresāmanugrahaḥ||11||

dānaśīlakṣamāspaṣṭaṁ yaḥ saddharmamahāpatham|

anādṛtya vrajet kāyakleśago daṇḍakotpathaiḥ||12||

sa saṁsārāṭavīṁ ghorāmanantajanapādapām|

kleśavyālāvalīḍhāṅgaḥ sudīrghaṁ pratipadyate||13||

hiṁsayā jāyate'lpāyuḥ bahavābādho vihiṁsayā|

cauryeṇa bhogavyasanī saśa(truḥ) pāradārikaḥ||14||

pratyākhyānaṁ mṛṣāvādāt paiśunyānmitrabhedanam|

apriyaśravaṇaṁ raukṣyādabāddhā(dapārthā?)ddurbhagaṁ vacaḥ||15||

manorathān hantyamidhyā vyāpādo bhayadaḥ smṛtaḥ|

mithyādṛṣṭiḥ kudṛṣṭitvaṁ madyapānaṁ matibhramaḥ||16||

apradānena dāridyaṁ mithyājīvena vañcanā|

stambhena duṣkulīnatvamalpaujaskatvamīrṣyayā||17||

krodhāddurvarṇatā maurkhyamapraśnena vipaścitām|

phalametanmanuṣyatve sarvebhyaḥ prāk ca durgatiḥ||18||

eṣāmakuśalākhyānāṁ vipāko yaḥ prakīrtitaḥ|

kuśalānāṁ ca sarveṣāṁ viparītaḥ phalodayaḥ||19||

lobho dveṣaśca mohaśca tajjaṁ karmeti cāśubham|

alobhāmohādveṣāśca tajjaṁ karmetaracchubham||20||

abhubhātsarvaduḥkhāni sarvadurgatayastathā|

śubhātsugatayaḥ sarvāḥ sarvajanmasukhāni ca||21||

nivṛttiraśubhātkṛtsnātpravṛttistu śubhe sadā|

manasā karmaṇā vācā dharmo'yaṁ dvividhaḥ smṛtaḥ||22||

narakapretatiryagbhyo dharmādasmādvimucyate|

nṛṣu deveṣu cāpnoti sukhaśrirājyavistarān||23||

dhyānāpramāṇārūpyaistu brahmādyasukhamaśnute|

ityabhyudayadharmo'yaṁ phalaṁ cāsya samāsataḥ||24||

naiḥśreyasaḥ punardharmaḥ sūkṣmo gambhīradarśanaḥ|

bālānāṁ [aśrotravatām] uktastrāsakaro jinaiḥ||25||

nāsmyahaṁ na bhaviṣyāmi na me'sti na bhaviṣyati|

iti bālasya saṁtrāsaḥ paṇḍitasya bhayakṣayaḥ||26||

ahaṁkaraprasūteyaṁ mamakāropasaṁhitā|

prajā prajāhitaikāntavādinābhihitākhilā||27||

astyahaṁ mama cāstīti mithyaitatparamārthibhiḥ|

yathābhūtaparijñānānna bhavatyubhayaṁ yataḥ||28||

ahaṁkārodbhavāḥ skandhāḥ so'haṁkāro'nṛto'rthataḥ|

bījaṁ yasyānṛtaṁ tasya prarohaḥ satyataḥ kutaḥ||29||

skandhānasatyān dṛṣṭvaivamahaṁkāraḥ prahīyate|

ahaṁkāraprahāṇācca na punaḥ skandhasaṁbhavaḥ||30||

yathādarśamupādāya (svamukhapratibimbakam |

dṛśya) te nāma taccaivaṁ na kiṁcidapi tattvataḥ||31||

ahaṁkārastathā skandhānupādāyopalabhyate|

na ca kaścitsa tattvena svamukhapratibimbavat||32||

yathādarśamanādāya svamukhapratibimbakam|

na dṛśyate tathā skandhānanādāyāhamityapi||33||

evaṁvidhārthaśravaṇāddharmacakṣuravāptavān|

āryānandaḥ svayaṁ caiva bhikṣubhyo'bhīkṣṇamuktavān||34||

skandhagrāho yāvadasti tāvadevāhamityapi|

ahaṁkāre sati punaḥ karma janma tataḥ punaḥ||35||

trivartmaitadanādyantamadhyaṁ saṁsāramaṇḍalam|

alātamaṇḍalaprakhyaṁ bhramatyanyonyahetukam||36||

svaparobhayatastasya traikālyato'pyaprāptitaḥ|

ahaṁkāraḥ kṣayaṁ yāti tataḥ karma ca janma ca||37||

evaṁ hetuphalotpādaṁ paśyaṁstatkṣayameva ca|

nāstitāmastitāṁ caiva naiti lokasya tattvataḥ||38||

sarvaduḥkhakṣayaṁ dhama śrutvaivamaparīkṣakaḥ|

saṁkampatyaparijñānādabhayasthānakātaraḥ||39||

na bhaviṣyati nirvāṇe sarvametanna te bhayam|

ucyamāna ihābhāvastasya te kiṁ bhayaṁkaraḥ||40||

mokṣe nātmā na ca skandhā mokṣaścedīdṛśaḥ priyaḥ|

ātmaskandhāpanayanaṁ kimihaiva tavāpriyam||41||

na cābhāvo'pi nirvānaṁ kuta eva tasya [vāsya] bhāvatā|

bhāvābhāvaparāmarśakṣayo nirvāṇamucyate||42||

samāsānnāstitādṛṣṭiḥ phalaṁ nāstīti karmaṇaḥ|

apuṇyāpāyīkī caiṣā mithyādṛṣṭiriti smṛtā||43||

samāsādastitādṛṣṭiḥ phalaṁ cāstīti karmaṇām|

puṇyā sugatiniṣyandā samyagdṛṣṭiriti smṛtā||44||

jñāne nāstyastitāśānteḥ pāpapuṇyavyatikramaḥ|

durgateḥ sugateścāsmāt sa mokṣaḥ sabhdirucyate||45||

sahetumudayaṁ paśyan nāstitāmativartate|

astitāmapi nopaiti nirodhaṁ saha hetunā||46||

prāgjātaḥ sahajātaśca heturahetuko'rthataḥ|

prajñapterapratītatvādutpatteścaiva tattvataḥ||47||

asmin satīdaṁ bhavati dīrghe hrasvaṁ yathā sati|

[tasyotpādādudetīdaṁ dīpotpādādyathā] prabhā||48||

hrasve'sati punardīrghaṁ na bhavati svabhāvataḥ|

pradīpasyāpyanutpādātprabhāyā apyasaṁbhavaḥ||49||

evaṁ hetuphalotpādaṁ dṛṣṭvā nopaiti nāstikyam (nāstitām)|

abhyupetyāsya lokasya yāthābhūtyaṁ prapañcajam||50||

nirodhaṁ ca prapañcotthaṁ yāthābhūtyādupāgataḥ|

nopayātyastitāṁ tasmānmucyate'dvayaniścitaḥ||51||

dūrādālokitaṁ rūpamāsannairdṛśyate sphuṭam|

marīciryadi vāri syādāsannaiḥ kiṁ na dṛśyate||52||

dūrībhūtairyathābhūto loko'yaṁ dṛśayate tathā|

na dṛśyate tadāsannairanimitto marīcivat||53||

[marīcistoyasadṛśī yathā nāmbu na] cārthataḥ|

skandhāstathātmasadṛśā nātmāno nāpi te'rthataḥ||54||

marīcīṁ toyamityetaditi matvāgato'tra san|

yadi nāstīti tattoyaṁ [gṛṇhīyānmūḍha eva saḥ||55||

marīcipratimaṁ lokamevamastīti gṛṇhataḥ|

nāstīti cāpi moho'yaṁ sati mohe na mucyate||56||

nāstiko durgatiṁ yātiṁ sugatiṁ yati cāstikaḥ|

yathābhūtaparijñānānmokṣamadvayaniśritaḥ||57||

anicchan nāstitāstitve yathābhūtaparijñayā|

nāstitāṁ labhate mohāt kasmānna labhate'stitām||58||

syādastidūṣaṇādasya nāstitākṣipyate'rthataḥ|

nāstitādūṣaṇādeva kasmānnākṣipyate'stitā||59||

na pratijñā na caritaṁ na cittaṁ bodhiniśrayāt|

nāstikatve'rthato yeṣāṁ kathaṁ te nāstikāḥ smṛtāḥ||60||

sasāṁkhyaulūkyanirgranthapugdalaskandhavādinam|

pṛccha lokaṁ yadi vadatyastināstivyatikramam||61||

dharmayautakamityasmānnāstyastitvavyatikramam|

viddhi gambhīramityuktaṁ buddhānāṁ śāsanāmṛtam||62||

vibhavaṁ naiti nāyāti na tiṣṭhatyapi ca kṣaṇam|

traikālyavyativṛttātmā loka eva kuto'rthataḥ||63||

dvayorapyāgatigatī prasthitiśca na tattvataḥ|

lokaniryāṇayostasmādviśeṣaḥ ka ivārthataḥ||64||

sthiterabhāvādudayo nirodhaśca na tattvataḥ|

uditaśca sthitaśceti niruddhaśca kuto'rthataḥ||65||

kathamakṣaṇiko bhāvaḥ pariṇāmaḥ sadā yadi|

nāsti cetpariṇāmaḥ syādanyathātvaṁ kuto'rthataḥ||66||

ekadeśe kṣayādvā syāt kṣaṇikaṁ sarvaśo'pi vā|

vaiṣamyānupalabdheśca dvidhāpyetadayuktimat||67||

kṣaṇike sarvathā bhāve kutaḥ kācitpurāṇatā|

sthairyādakṣaṇike cāpi kutaḥ kācitpurāṇatā||68||

yathānto'sti kṣaṇasyaivamādirmadhyaṁ ca kalpyatām|

tryātmakatvāt kṣaṇasyaivaṁ na lokasya kṣaṇaṁ sthitiḥ||69||

ādimadhyāvasānāni [cintyāni kṣaṇavatpunaḥ|

ādimadhyā] vasānatvaṁ na svataḥ parato'pi vā||70||

naiko'nekapradeśatvānnāpradeśaśca kaścan|

vinaikamapi nāneko nāstitvamapi cāstitām||71||

vināśāt pratipakṣādvā syādastitvasya nāstitā|

vināśaḥ pratipakṣo vā kathaṁ syādastyasaṁbhavāt||72||

nirvṛtestena lokasya nopaityūnatvamarthataḥ|

antavāniti lokaśca pṛṣṭastūṣṇīṁ jino'bhavat||73||

sarvajña iti sarvajño budhaistenaiva gamyate|

yenaitaddharmagāmbhīryaṁ novācābhajane loke||74||

iti naiḥśreyaso dharmo gambhīro niṣparigrahaḥ|

anālaya iti proktaḥ saṁbuddhaistatvadarśibhiḥ||75||

asmādanālayāddharmādāyalayābhiratā janāḥ|

astināstyavyatikrāntā bhītā naśyantyamedhasaḥ||76||

te naṣṭā nāśayantyanyānabhayasthānabhīravaḥ|

tathā kuru yathā rājān naṣṭairna vipraṇāśyase||77||

* * * * * * 2 kadalī pāṭitā yadvanniḥśeṣāvayavaiḥ saha|

na kiṁcitpuruṣastadvatpāṭitaḥ saha dhātubhiḥ||1||

sarvadharmā anātmāna ityato bhāṣitaṁ jinaiḥ|

dhātuṣaṭkaṁ ca taiḥ sarvaṁ nirṇitaṁ tacca nārthataḥ||2||

naivamātmā na cānātmā yāthābhūtyena labhyate|

ātmānātmakṛte dṛṣṭī vavārāsmānmahāmuniḥ||3||

dṛṣṭaśrutādyaṁ muninā na satyaṁ na mṛṣoditam|

pakṣāddhi pratipakṣaḥ syādubhayaṁ tacca nārthataḥ||4||

iti satyānṛtātīto loko'yaṁ paramārthataḥ|

asmādeva ca tattvena nopaityasti ca nāsti ca||5||

yaccaivaṁ sarvathā neti sarvajñastatkathaṁ vadet|

sāntamityathavānantaṁ dvayaṁ vādvayameva vā||6||

asaṁkhyeyā gatā buddhāstathaiṣyantyatha sāṁpratāḥ|

koṭyagraśaśca sattvāntastebhyastraikālyajo mataḥ||7||

vṛddhiheturna lokasya kṣayastrikālyasaṁbhavaḥ|

sarvajñena kathaṁ tasya pūrvānto'vyākṛtaḥ kṛtaḥ||8||

etattu dharmagāmbhīya yattadguhyaṁ pṛthagjane|

māyopamatvaṁ lokasya buddhānāṁ śāsanāmṛtam||9||

māyāgajasya dṛśyeta yathā janmānta eva ca|

na ca kaścitsa tattvena janmāntaścaiva vidyate||10||

māyopamasya lokasya tathā janmānta eva ca|

dṛśyate paramārthena na ca janmānta eva ca||11||

yathā māyāgajo naiti kutaścidyāti na kvacit|

cittamohanamātratvādbhāvatvena na tiṣṭhati||12||

tathā māyopamo loko naiti yāti na kutracit|

cittamohanamātratvābhdāvatvena na tiṣṭhati||13||

trakālyavyativṛttātmā loka evaṁ nu ko'rthataḥ|

yo'sti nāstyathavāpi syādanyatra vyavahārataḥ||14||

catuṣprakāramityasmāt śānto'nanto dvayo'dvayaḥ|

buddhena hetornānyasmādayamavyākṛtaḥ kṛtaḥ||15||

śarīrāśucitā tāvat sthūlā pratyakṣagocarā|

satataṁ dṛśyamānāpi yadā citta na tiṣṭhati||16||

tadātisūkṣmo gambhīraḥ saddharmo'yamanālayaḥ|

apratyakṣaḥ kathaṁ citte sukhenāvatariṣyati||17||

saṁbudhyāsmānnivṛtto'bhūddharmaṁ deśayituṁ muniḥ|

durjñānamatigāmbhīryād jñātvā dharmamimaṁ janaiḥ||18||

vināśayati durjñāto dharmo'yamavipaścitam|

nāstitādṛṣṭisamale yasmādasminnimajjati||19||

aparo'pyasya durjñānānmūrkhaḥ paṇḍitamānikaḥ|

pratikṣepavinaṣṭātmā yātyavīcimadhomukhaḥ||20||

durbhuktena yathānnena vināśamadhigacchati|

subhuktenāyurārogyaṁ balaṁ saukhyāni cāśnute||21||

durjñātena tathānena vināśamadhigacchati|

samyagjñātenātra suikhaṁ bodhiṁ cāpnotyanuttarām||22||

tasmādatra pratikṣepaṁ dṛṣṭiṁ tyaktvā ca nāstikīm|

samyagjñānaparaṁ yatnaṁ kuru sarvārthasiddhaye||23||

dharmasyāsyāparijñānādahaṁkāro'nuvartate|

tataḥ śubhāśubhaṁ karma tato janma śubhāśubham||24||

tasmādyāvadavijñāto dharmo'haṁkāraśātanaḥ|

dānaśīlakṣamādharme tāvadādaravān bhava||25||

dharmapūrvāṇi kāryāṇi dharmamadhyāni pārthiva|

sādhayan dharmaniṣṭhāni neha nāmutra sīdati||26||

dharmātkīrtiḥ sukhaṁ caiva neha bhīrna mumūrṣataḥ|

paralokasukhaṁ sphītaṁ tasmāddharma sadā bhaja||27||

dharma eva parā nītirdharmālloko'nurajyate|

rañjitena hi lokena neha nāmutra vañcyate||28||

adharmeṇa tu yā nītistayā loko'parajyate|

lokoparañjanāccaiva neha nāmutra nandati||29||

parātisaṁdhānaparā kaṣṭā durgatipaddhatiḥ|

anarthavidyā duṣprajñairarthavidyā kathaṁ kṛtā||30||

parātisaṁdhānaparo nītimān kathamarthataḥ|

yena janmasahasrāṇi bahūnyātmaiva vañcyate||31||

riporapriyamanvicchan doṣāṁstyaktvā guṇān śraya|

svahitāvāptirevam tu ripoścāpyapriyaṁ bhavet||32||

dānena priyavadyena hitenaikārthacaryayā|

ebhirācara lokasya dharmasyaiva ca saṁgraham||33||

viśvāsaṁ janayatyekaṁ satyaṁ rājñāṁ yathā dṛḍham|

tathaivābhūtamapyeṣāmaviśvāsakaraṁ param||34||

nāvisaṁvādavatsatyaṁ [sattve] udgatamarthataḥ|

paraikāntahitaṁ satyamahitatvānmṛṣetarat||35||

doṣān pracchādayatyekastyāgo rājñāṁ yathojjvalaḥ|

tathā kārpaṇyamapyeṣāṁ guṇasarvasvaghātakam||36||

upaśāntasya gāmbhīryaṁ gāmbhīryādgauravaṁ param|

gauravāddīptirājñā ca tasmādupaśamaṁ bhaja||37||

ahāryabuddhiḥ prājñatvādaparapratyayaḥ sthiraḥ|

nātisaṁdhīyate rājā tasmātprajñāparo bhava||38||

satyatyāgaśamaprajño caturbhadro narādhipaḥ|

dharmaścaturbhadra iva stūyate devamānuṣaiḥ||39||

nigṛhyavādibhiḥ suddhaiḥ prajñākāruṇyanirmalaiḥ|

sahāsīnasya satataṁ prajñā dharmaśca vardhate||40||

durlabhāḥ pathyavaktāraḥ śrotārastvatidurlabhāḥ|

tebhyo'tidurlabhatamā ye pathyasyāśukāriṇaḥ||41||

pathyamapyapriyaṁ tasmājñātvā śīghraṁ samācara|

pibedauṣadhamapyugramārogyāyātmavāniva||42||

jīvitārogyarājyānāṁ cintayānityatāṁ sadā|

tataḥ saṁvegavān dharmamekāntena prayāsyase||43||

avaśyaṁ maraṇaṁ paśyan pāpadduḥkhaṁ mṛtasya ca|

ehikena sukhenāpi na pāpaṁ kṣātumarhasi||44||

kasmiṁścedabhyaṁ dṛṣṭaṁ bhayaṁ dṛṣṭaṁ kvacitkṣaṇe|

yadyekasmin samāśvāsaḥ kimekasminna te bhayam||45||

madyātparibhavo loke kāryahānirdhanakṣayaḥ|

ākāryakaraṇaṁ mohāt [madyaṁ tyaja tataḥ sadā]||46||

4 adharmamanvāyyamapi prāyo rājānujīvibhiḥ|

ācaran stūyate tasmāt kṛcchrādvetti kṣamākṣamam||1||

anyo'pi tāvadyaḥ kaściddurvacaḥ kṣamamapriyam|

kimu rājā mahābhaumastvaṁ mayā bhikṣuṇā satā||2||

tvatkṛtādeva tu snehājjagatāmanukampayā|

ahameko vadāmi tvāṁ pathyamapyapriyaṁ bhṛśam||3||

satyaṁ ślakṣṇārthavatpathyaṁ śiṣyaḥ kāle'nukampayā|

vācya ityāha bhagavāṁstadevamabhidhīyase||4||

akrodhe satyavākye ca ślādhyamāno yadi sthitaḥ|

śravyaṁ saṁparigṛṇhīyāt sattoyaṁ snāpyamānavat||5||

tasya me vadato vākyaṁ tvamihāmutra ca kṣamam|

jñātvā kuru hitāyedamātmano jagato'pi ca||6||

yācakebhyaḥ purā dānāt prāpyārthāṁścenna dāsyasi|

akṛtajñatvalobhābhyāṁ nārthān punaravāpsyasi||7||

iha pathyadanaṁ loke na vahatyabhṛto bhṛtaḥ|

yācakastvabhṛto'mutra hīnaḥ śataguṇodvahaḥ||8||

udāracittaḥ satataṁ bhavodārakriyārataḥ|

udārakarmaṇaḥ sarvamudāraṁ jāyate phalam||9||

manorathairapi klībairanālīḍhaṁ narādhipaiḥ|

kuru dharmāspadaṁ śrīmatkhyātaṁ ratnatrayāspadam||10||

sāmantarājaromāñcakaraṁ dharmāspadaṁ na yat|

mṛtasyāpyapraśasyatvād rājaṁstadakṛtaṁ varam||11||

atyaudāryādudārāṇāṁ vismayotsāhavardhanam|

utsāhanghaṁ ca mandānāṁ sarvasvenāpi kāraya||12||

utsṛjyāmutra gantavyaṁ sarvasvamavaśena te|

dharme niyuktaṁ yātyeva purastātsarvameva tat||13||

sarvasvaṁ pūrvanṛpaternṛpasya vaśamāgatam|

kiṁ pūrvakasya dharmāya sukhāya yaśase'pi vā||14||

bhuktādarthādiha sukhaṁ dattātpāratrikaṁ sukham|

abhuktādattanaṣṭatvādduḥkhameva kutaḥ sukham||15||

vinaśyan sacivairdātumasvātantryānna śakyasi|

āpaticchedaniḥsnehairnavarājapriyaiṣibhiḥ||16||

sarvasvenāpyataḥ svasthaḥ śīghraṁ dharmāspadaṁ kuru|

mṛtyupratyayamadhyasthaḥ pravātasthapradīpavat||17||

dharmādhikārā ye cānye pūrvarājapravarvitāḥ|

devadroṇyādayaste'pi pravartyantāṁ yathāsthitāḥ||18||

ahiṁsakaiḥ śubhācārairvratasthairatithipriyaiḥ|

sarvakṣamairakalahairbhajyeraṁstaiḥ sado(dya)taiḥ||19||

andhavyādhitahīnāṅgadīnānāthavanīpakāḥ|

te'pyannapānaṁ sāmyena labherannavighaṭṭitāḥ||20||

anarthānāmapi satāṁ dhārmikāṇāmanugrahān|

apyanyarājyasaṁsthānāmanurūpān pravartaya||21||

sarvadharmādhikāreṣu dharmādhikṛtamutthitam|

alubdhaṁ paṇḍitaṁ dharmyaṁ kuru tesāmabādhakam||22||

nītijñān dhārmikān snigdhān śucīn bhaktānakātarān|

kulīnān śīlasaṁpannān kṛtajñān sacivān kuru||23||

akṣudrāṁstyāginaḥ śūrān snigdhān saṁbhoginaḥ sthirān|

kuru nityāpramattāṁśca dhārmikān daṇḍanāyakān||24||

dharmaśīlān śūcīn dakṣān kāryajñān śāstrakovidān|

kṛtavṛttīn samān snigdhān vṛddhānadhikṛtān kuru||25||

pratimāsaṁ ca tebhyastvaṁ sarvamāyavyayaṁ śṛṇu|

śrutvā dharmādhikārādyaṁ kāryaṁ sarvaṁ svayaṁ vada||26||

dharmārthaṁ yadi te rājyaṁ na kīrtyarthaṁ na kāmataḥ|

tataḥ saphalamatyarthamanarthārthamato'nyathā||27||

parasparāmiṣībhūte loko'smin prāyaśo nṛpa|

yathā rājyaṁ ca dharmaśca bhavettava tathā śṛṇu||28||

jñānavṛddhāḥ kule jātā nyāyajñāḥ pāpabhīravaḥ|

sametā bahavo nityaṁ santu te kāryadarśinaḥ||29||

daṇḍabandhaprahāradīn kuryuste nyāyato'pi cet|

kāruṇyārdraḥ sadā bhūtvā tvamanugrahavān bhava||30||

hitāyaiva tvayā cittamunnāmyaṁ sarvadehinām|

kāruṇyātsatataṁ rājaṁstīvrapāpakṛtāmapi||31||

tīvrapāpeṣu hiṁsreṣu kṛpā kāryā viśeṣataḥ|

ta eva hi kṛpāsthānaṁ hatātmāno mahātmanām||32||

pratyahaṁ pañcarātraṁ vā baddhān kṣīṇān vimocaya|

śeṣānapi yathāyogaṁ mā kāṁścit naiva mocaya||33||

yeṣvamokṣaṇacittaṁ te jāyate teṣvasaṁvaraḥ|

tasmādasaṁvarāt pāpamajasramupacīyate||34||

yāvacca na vimucyeraṁstāvatsyuḥ sukhabandhanāḥ|

nāpitasnānapānānnabhaiṣajyavasanānvitāḥ||35||

apātreṣviva putreṣu pātrīkaraṇakāṅkṣayā|

kāruṇyā[ttāḍanaṁ kāryaṁ na dveṣān]nārthalipsayā||36||

vimṛśya samyagvijñāya praduṣṭān ghātakānapi|

ahatvā pīḍayitvā ca kuru nirviṣayān narān||37||

svatantraḥ paśya sarvaṁ ca viṣayaṁ cāracakṣuṣā|

nityāpramattaḥ smṛtimān kuru kāryaṁ ca dhārmikam||38||

pradānamānasatkārairguṇasthān satataṁ bhaja|

udārairanurūpaistu śeṣānapi yathāvidhi||39||

saṁmānasphītakusumaḥ saṁpradānamahāphalaḥ|

rājavṛkṣaḥ kṣamācchāyaḥ sevyate bhṛtyapakṣibhiḥ||40||

tyāgaśīlamayo rājā tejasvī bhavati priyaḥ|

śarkarāmodako yadvadelāmaricakarkaśaḥ||41||

mātsyanyāyaśca te naivaṁ nyāyādrājyaṁ bhaviṣyati|

na cānyāyo na vādharmo dharmaścaivaṁ bhaviṣyati||42||

paralokāttvayā rājyaṁ nānītaṁ nāpi neṣyasi|

dharmāt prāptamato'syārthe nādharmaṁ kartumarhasi||43||

rājyena bhāṇḍamūlyena duḥkhabhāṇḍaparaṁparām|

rājan yathā nārjayasi prayatnaḥ kriyatāṁ tathā||44||

rājyena bhāṇḍamūlyena rājyabhāṇḍaparaṁparām|

rājan yathā nirviśasi prayatnaḥ kriyatāṁ tathā||45||

caturdvīpamapi prāpya pṛthivīṁ cakravartinaḥ|

śārīraṁ mānasaṁ caiva sukhadvayamidaṁ matam||46||

duḥkhapratikriyāmātraṁ śārīraṁ vedanāsukham|

saṁjñāmayaṁ mānasaṁ tu kevalaṁ kalpanākṛtam||47||

duḥkhapratikriyāmātraṁ kalpanāmātrameva ca|

lokasya sukhasarvasvaṁ vyarthametadato'rthataḥ||48||

dvīpadeśapurāvāsapradeśasthānavāsasām|

śayyānnapānahastyaśvastrīṇāṁ caikaikabhogyatā||49||

yadā ca yatra cittaṁ syāt tadānena sukhaṁ kila|

śeṣāṇāmamanaskārātteṣāṁ vyarthatvamarthataḥ||50||

viṣayān pañcabhiḥ pañca cakṣurādibhirindriyaiḥ|

na kalpayati cedgaṇhan nāsmātteṣu tadā sukham||51||

jānīte viṣayaṁ yaṁ yaṁ yena yenendriyeṇa ca|

tadā na śeṣaiḥ śeṣāṇi vyarthānyeva yatastadā||52||

indriyairupalabdhasya viṣayasyākṛtiṁ manaḥ|

upalabhya vyatītasya kalpayan manyate sukham||53||

ekamarthaṁ vijānāti yadyapyekamihendriyam|

tadapyarthaṁ vinā vyarthaṁ vyartho'rtho'pi ca tadvinā||54||

pratītya mātāpitarau yathoktaḥ putrasaṁbhavaḥ|

cakṣūrūpe pratītyaivamukto vijñānasaṁbhavaḥ||55||

atītānāgatā vyarthā viṣayāḥ sārdhamindriyaiḥ|

tadudvayānatiriktatvād vyarthā ye'pi ca sāṁpratāḥ||56||

alātacakraṁ gṛṇhāti yathā cakṣurviparyayāt|

tathendriyāṇi gṛṇhanti viṣayān sāṁpratāniva||57||

indriyāṇindriyāerthāśca pañcabhūtamayā matāḥ|

pratisvaṁ bhūtavaiyarthyādeṣāṁ vyarthatvamarthataḥ||58||

nirindhano'gnirbhūtānāṁ vinirbhāge prasajyate|

saṁparke lakṣaṇābhāvaḥ śeṣeṣvapyeṣa nirṇayaḥ||59||

evaṁ dvidhāpi bhūtānāṁ vyarthatvātsaṁgatirvṛthā|

vyarthatvātsaṁgateścaivaṁ rūpaṁ vyarthamato'rthataḥ||60||

vijñānavedanāsaṁjñāsaṁskārāṇāṁ ca sarvaśaḥ|

pratyekamātmavaiyarthyadvaiyarthyaṁ paramārthataḥ||61||

sukhābhimāno duḥkhasya pratīkāre yathārthataḥ|

tathā sukhābhimāno'pi sukhasya pratighātajaḥ||62||

sukhe saṁyogatṛṣṇaivaṁ naiḥsvābhāvyātprahīyate|

duḥkhe viyogatṛṣṇā ca paśyatāṁ muktirityataḥ||63||

kaḥ paśyatīti ceccittaṁ vyahāreṇa kathyate|

na hi caittaṁ vinā cittaṁ vyarthatvānna saheṣyate||64||

vyarthamevaṁ jaganmatvā yāthābhūtyānnirāspadaḥ|

nirvāti nirupādāno nirupādānavanhivat||65||

bodhisattvo'pi dṛṣṭaivaṁ saṁbodhau niyato mataḥ|

kevalaṁ tasya kāruṇyādā bodherbhavasaṁtatiḥ||66||

bodhisattvasya saṁbhāro mahāyāne tathāgataiḥ|

nirdiṣṭaḥ sa tu saṁmūḍhaiḥ pradviṣṭaścaiva nindyate||67||

guṇadoṣānabhijño vā doṣasaṁjñī guṇeṣu vā|

athavāpi guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ||68||

paropaghātino doṣān parānugrāhiṇo guṇān|

jñātvocyate guṇadveṣī mahāyānasya nindakaḥ||69||

yatsvārthanirapekṣatvāt parārthaikarasapriyam|

guṇākaraṁ mahāyānaṁ taddviṣī tena dahyate||70||

śrāddho'pi durgṛhītena dviṣyāt kruddho'thavetaraḥ|

śrāddho'pi dagdha ityuktaḥ kā cintā dveṣābandhure||71||

viṣeṇāpi viṣaṁ hanyādyathaivoktaṁ cikitsakaiḥ|

duḥkhenāpyahitaṁ hanyādityukte kiṁ virudhyate||72||

manaḥpūrvaṁgamā dharmā manaḥśreṣṭhā iti śruteḥ|

hitaṁ hitamanāḥ kurvan duḥkhenāpyahitaṁ katham||73||

duḥkhamapyāyatīpathyaṁ kāryaṁ kimu sukhaṁ hitam|

ātmanaśca pareṣāṁ ca dharma eṣā sanātanaḥ||74||

mātrāsukhaparityāgāt paścāccedvipulaṁ sukham|

tyajenmātrāsukhaṁ dhīraḥ saṁpaśyan vipulaṁ sukham||75||

na mṛśyate ca yadyetat kaṭubhaiṣajyadāyinaḥ|

tataścikitsakādyāśca hatā naivaṁ ca yujyate||76||

apathyamapi yaddṛṣṭaṁ tatpathyaṁ paṇḍitaiḥ kvacit|

utsargaścāpavādaśca sarvaśāstreṣu śasyate||77||

karuṇāpūrvakāḥ sarve niṣyandā jñānanirmalāḥ|

uktā yatra mahāyāne kastannindetsacetanaḥ||78||

atyaudāryātigāmbhīryādviṣaṇṇairakṛtātmabhiḥ|

nindyate'dya mahāyānaṁ mohāt svaparavairibhiḥ||79||

dānaśīlakṣamāvīryadhyānaprajñākṛpātmakam|

mahāyānamatastasmin kasmāddurbhāṣitaṁ vacaḥ||80||

parārtho dānaśīlābhyāṁ kṣāntyā vīryeṇa cātmanaḥ|

dhyānaṁ prajñā ca mokṣāya mahāyānārthasaṁgrahaḥ||81||

parā[tmahita]mokṣārthāḥ saṁkṣepādbuddhaśāsanam|

te ṣaṭpāramitāgarbhāstasmād bauddhamidaṁ vacaḥ||82||

puṇyajñānamayo yatra buddhairbodhermahāpathaḥ|

deśitastanmahāyānamajñānādvai na dṛśyate||83||

khamivācintyaguṇatvādukto'cintyaguṇo jinaḥ|

mahāyāne yato buddhamāhātmyaṁ kṣamyatāmidam||84||

āryaśāradvatasyāpi śīlamātre'pyagocaraḥ|

yasmāt tadbuddhamāhātmyamacintyaṁ kiṁ na mṛṣyate||85||

anutpādo mahāyāne paresāṁ śūnyatā kṣayaḥ|

kṣayānutpādayośrcaikyamarthataḥ kṣamyatāṁ yataḥ||86||

śūnyatā buddhamāhātmyamevaṁ yuktyānupaśyatām|

mahāyānetaroktāni na sameyuḥ kathaṁ satām||87||

tathāgatābhisaṁdhyoktānyasukhaṁ jñātumityataḥ|

ekayānatriyānoktādātmā rakṣya upekṣayā||88||

upekṣayā hi nāpuṇyaṁ dvesātpāpaṁ kutaḥ śubham|

mahāyāne yato dveṣo nātmakāmaiḥ kṛto'rhati||89||

na bodhisattvapraṇidhirna caryāpariṇāmanā|

uktāḥ śrāvakayāne'smādbodhisattvaḥ kutastataḥ||90||

adhiṣṭhānāni noktāni bodhisattvasya bodhaye|

buddhairanyatpramāṇaṁ ca ko'sminnarthe jinādhikaḥ||91||

adhiṣṭhānāryasatyārthabodhipakṣopasaṁhitāt|

mārgācchāvakasāmānyādbauddhaṁ kenādhikaṁ phalam||92||

bodhicaryāpratiṣṭhārtha na sūtre bhāṣitaṁ vacaḥ|

bhāṣitaṁ ca mahāyāne grāhyamasmādvicakṣaṇaiḥ||93||

yathaiva vaiyākaraṇo mātṛkāmapi pāṭhayet|

buddho'vadattathā dharmaṁ vineyānāṁ yathākṣamam||94||

keṣāṁcidavadaddharmaṁ pāpebhyo vinivṛttaye|

keṣāṁcitpuṇyasiddhayarthaṁ keṣāṁcidū dvayaniśritam||95||

dvayāniśritamekeṣāṁ gambhīraṁ bhīrubhīṣaṇam|

śūnyatākaruṇāgarbhamekeṣāṁ bodhisādhanam||96||

iti sadbhirmahāyāne kartavyaḥ pratighakṣayaḥ|

prasādaścādhikaḥ kāryaḥ samyaksaṁbodhisiddhaye||97||

mahāyānaprasādena taduktācaraṇena ca|

prāpyate'nuttarā bodhiḥ sarvasaukhyāni cāntarā||98||

dānaṁ śīlaṁ kṣamā satyaṁ gṛhasthasya viśeṣataḥ|

dharma uktaḥ kṛpāgarbhaḥ sa sātmīkriyatāṁ dṛḍham||99||

atha lokasya vaidharmyādrājyaṁ dharmeṇa duṣkaram|

tato dharmayaśorthaṁ te pravrajyādhigamaḥ kṣamaḥ||100||

ratnāvatyāṁ rājavṛttopadeśo nāma caturthaḥ paricchedaḥ||

Technical Details

Text Version: 

Romanized

Input Personnel: 

DSBC Staff

Input Date: 

2004

Proof Reader: 

Miroj Shakya

Supplier: 

Nagarjuna Institute of Exact Methods

Sponsor: 

University of the West

Chapter: 

0