Pratimālakṣaṇavivaraṇam

Pratimālakṣaṇavivaraṇam

oṁ ..........bhagavatā yadevoktaṁ buddhākṛtau phalam |

lakṣaṇaṁ buddhamūrttīnāṁ tadevātrāpi likhyate ||

sarvalakṣaṇasaṁpūrṇā pratimā sukhadāyikā |

tadvihīnā yadā yasmāt dānta(yā syādante )duḥkhapradāyika ||

kiṁ tatsukham | tadāha - yāvantaḥ paramāṇavo bhagavatstūpeṣu bimbeṣu vā tatkarturdivi bhūtale ca niyataṁ tāvanti rājyā....rūpāsanādhisaṁpadamvinā bhuktvā ca sarvaṁ....prāpte janmajarāvipattirahitaṁ prāpnoti bauddha padam | ato rūpakāyasya lakṣaṇamāha - tatra samyaksambuddhānāṁ mahāvajradharāṇāñca dairghyeṇa kāyasya bāhudvayapārśvaprasāritavyāmenāpi kiṁ pramāṇam | svakīyāṅgulena sārddhadvādaśāṅgulastālistena pañcaviṁśatyadhikaśatāṅgulam | locanādidevīnāṁ dvādaśāṅgulastālastena navatālenāṣṭottaraśatāṅgulāyāmo vyāmaśca | bodhisattvānāñca dvādaśāṅgulairdaśatālakameva | kharvvalambodarakrodhānāñca ṣaṇṇavatyaṅgulamaṣṭatālena |lalatkrodhānāṁ tu daśatālena viṁśatyuttaraśatāṅgulāyāmavyāmābhyāṁ sarvāṅgopāṅgoditaṁ jñātavyam | "śāsturddharmadeśanāgamanasamaye śāriputro bhagavantametadavocat - bhagavan bhagavatā vinā śrāddhaiḥ kulaputraiḥ kuladuhitṛbhiśca kathaṁ pratipattavyam | bhagavānāha - śāriputra !mayi gate parinirvṛte vā nyagrodhaparimaṇḍalaṁ yāvadvyāmaṁ tāvat kāyaṁ yāvatkāyaṁ tāvadvyāmaṁ pūjāsatkārārthaṁ pratimā kartavyā | sarvaṅgaupāṅgāvayavasthaulyalāvaṇyalālityasalīlatvaṁ saptotsadamahāhanutvaṁ chatrākāraśiraḥskandhasusaṁsthitoṣṇīṣatvādisusaṁsthānā| tatrāyāme vistārotsedhasandhibandhananirgamaiḥ pramāṇaṁ buddhamūrttīnāṁ bodhisattvānāṁ ca ''iti vacanāt | tatra lāvaṇyaṁ snigdhaca(dha)rmatā | lālityaṁ manoharatā | salīlatvaṁ tribhaṅgatvādiguṇena | saptotsadeti saptāvayavāḥ | utsadā ucchrayā unnatāśceti paryāyāḥ | katame pādadvayaṁ hastadvayaṁ skandhadvayaṁ grīvā ceti | aparaṁ prasiddhameva kiñcidunnatirucche(tse)dhaḥ | tatra caturaṅgulamuṣṇīṣaṁ keśasthānañca tathaiva lalāṭanāsikadhaścibukāntaṁ caturvādhikacaturaṅgulam | etenārddhatrayodaśīmātrā mukhabhāgaḥ| cibukaṁ dvyaṅgulaṁ bhavet | āyāmanirgamābhyāñcaiva caturaṅgulamiṣyate | caturaṅgulau kapolavākarṇamūlādvinirgatau | cakṣuradhaścarmaṇo'dhobhāgā hanuḥ syāt dvyaṅgulotsedho vistārāt dvyaṁgulaśca saḥ | bodhisattvāpekṣaḥ so'dhikaḥ paripūrṇaḥ syānmahāsiṁhahanuryathā | saṁbuddhamahāvajradharāṇāṁ kiñcidunnata ityarthaḥ | krodhānāṁ tu cipiṭo vistārādhikaḥ | adharo dvyaṅgulāyāmo nirgamotsedhamātrikaḥ | aṅgulyāstṛtīyabhāgo mātrika iti | adharamadhyaṁ bimbaphalavat | ekāṅgule sṛkkaṇī| caturaṅgulāyāmaṁ vaktraṁ yathopapannavinyāsaśca catvāriṁśaddaśanānāṁ rājadadantādikrameṇa | uttaroṣṭho'ṅgulārdhaścaturyavo nirgamotsedhābhyām | nāsāgrā'dharaṣṭāṅgulastribhāgā praṇīlākārā śmaśrumathyā | godhiḥ nāsādvyaṅgulavistārā sārddhāṅgulonnatā | buddhānāṁ kiñcidadhikā | atikrodhānāṁ kiñciccipiṭā pārśvanirgatā | arddhāṅgulasame vṛtte śrotasī| tasyā nāsāvaṁso(śo)nāsāgramavakro vistārārddhāṅgulaḥ | caturaṅgulaścakṣuḥ koṣaḥ | tanmadhyamekāṅgulaṁ vistārāt madhye dvyaṅgulam | bhrūvoradhastādārabhyādhaḥ paryantaṁ tryaṅguliḥ | cakṣuṣorantare nāsāmūlamekāṅgulaṁ bhrūcaturaṅgulāyatācāpākārā | arddhāṅgulavistārā madhye vajradharasya | krodhānāṁ tu kuṭilā | buddhānāṁ dhyānadṛṣṭīnāṁ dviyavavistārād dvyaṅgulaṣaṭyavādhikāyāmāccāpākāraṁ bodhisattvānāṁ tu caturyavavistārāt viṁśatiyavāyāmādutpalam | sarvāsāṁ śṛṅgārastrīṇāṁ aṣṭādaśayavāyāmena ṣaṭyavavistārāt matsyodarākāram | caturyavakaravīraṁ nāsāsamīpaṁ netrāntaḥ | aparanetrānto'pāṅgaścaturyavaḥ | tryaṅgulaścakṣurmaṇiḥ | piṭakena dviyavonnataḥ | kālikā sātirekapañcayavapramāṇā sṛkkaṇīsūtramādṛṣṭirmadhyeputtalikā | sārddhaṅgulasyaiva pañcabhāgena vistāreṇaikāṅgulaṁ tārātribhāgikā'ṅgulasya caturthāṁśaḥ prakāśito akṣiputrakaḥ | padmapatrākṛti[kāryo]netrakośo'ṅgulatrayam | karavīrasamasūtraṁ nāsikāpuṭasya | tārāsamaṁ cibukaṁ sṛkkaṇī tathā | bhruvormadhyaṁ sārddhāṅgulam | tatraivorṇṇā ekāṅgulā pūrṇacandranibhā | nāsā urṇā uṣṇīṣasamaṁ sūtram | bhruvo rekhāsamau karṇṇau | āyāmena caturaṅgulau dvyaṅgulavistārau tatpatraṁ ca yavam | tayorūrdhvapatraṁ caturyavaṁ natamūcemai (muccaire)kāṅgulam | vilaṁ caturyavam | kapolakarṇacchidrayormadhye karṇṇāvarttaḥ phalikākāro dviyavaḥ | karṇalatā caturaṅgulī dīrghataḥ sthūlā yathā śobhanā|

pūrvamuṣṇīṣādigrīvāparyantaṁ caturyavādhikaviṁśatyaṅgulamuktvā idānīṁ grīvādigulphādhaḥ paryantasya vibhāgaḥ kriyate | grīva caturaṅgulā | grīvāto hṛdayaṁ sārddhadvādaśāṅgulam | hṛdayānnābhiparyantaṁ tathā nābherāguhyaṁ sārddhadvādaśāṅgulam | ūruḥ pañcaviṁśatyaṅgulam,jaṁghāpi tathā | jānuḥ ṣaḍaṅgulam | dvyaṅgulo gulphaḥ | gulphādadhaścaturaṅgulameti samyaksaṁbuddhavajradharabodhisattvādīnāṁ daśatālasya kathito vibhāgaḥ | anyeṣāṁ tu yathāyogamunneyam |

yathāśobhaṁ śiromaṇirvimalaḥ kāryaḥ | uṣṇīṣaṁ madhyasthīkṛtya dvādaśāṅgulaṁ jaṭāmakuṭaṁ vajradharasya | vīrāṇāṁ bodhisattvānāṁ cāṣṭāṅgulaṁ jaṭājūṭaṁ makuṭaṁ ceti viśeṣaḥ | daśāṅgulamiti kecit | uṣṇīṣādho veṣṭanena dvādaśāṅgulam | lalāṭoparicchatrākāram | nīladakṣiṇāvartamūrddhvajam | unnatamastakāṁ(kaṁ)karṇasaṁmukhapṛṣṭhaveṣṭanena dvātriṁśadaṅgulamastakam | grīvā cāṣṭāṅgulavistārā | tasyā veṣṭanaṁ caturviṁśatyaṅgulam | grīvāyā aṣṭāṅgulaṁ hitvā karṇasamīpe caturaṅgulena saha dvādaśāṅgulaskandhāvṛttaḥ sthāṇukṣoṇānvitaḥ | kṛśatārahitaskandhāt kaphoṇerurdhvaṁ viṁśatyaṅgulo bāhuḥ kaphoṇirekāṅgulā | kaphoṇeradhastānmaṇibandhādūrddhvaṁ prabāhuḥ ṣoḍaśāṅgulaḥ | ekāṅgulo maṇibandhaḥ | maṇibandhādadho madhyāṅgulyagraparyantaṁ dvādaśāṅgulo hastaḥ | evaṁ pañcāśadaṅgulam | bāhau madhyeveṣṭanaṁ viṁśatyaṅgulam | upabāhormadhyaveṣṭanaṁ ṣoḍaśāṅgulam | maṇibandhe veṣṭanaṁ dvādaśāṅgulam | maṇibandhāt saptāṅgulaṁ karatalam | madhyāṅgulī pañcamātrā | tasyāḥ parvārddhonā pradeśinī | anāmikā tatsamā | parvonā kanīyasī | sarvāṅgulyastriparvāḥ | parvārddhena nakhāstāsām | maṇibandhāccaturaṅgulam tyaktvā nakhāgraṁ yāvaccaturaṅgulo'ṅguṣṭhaḥ | dviparvaḥ parvārddhena nakhaḥ | aṅguṣṭho vesṭanena caturaṅgulaḥ | aṅguṣṭhapradeśinyorantaraṁ tryaṅgulam | maṇibandhāt kanīyasīmūlaparyantaṁ pañcāṅgulam |

skandhāt kakṣaparyantaṁ navāṅgulam | kakṣāt stanaṁ yāvat ṣaḍaṅgulam | uraḥpṛṣṭhayorveṣṭanaṁ ṣaṭpañcāśadaṅgulam | stanayormadhyaṁ sārddhadvādaśāṅgulam | stananābhyormadhyaṁ ṣoḍaśāṅgulam | nābhimārabhya vṛṣṭhena (pṛṣṭhena)sa[ha]nābhiṁ yāvat ṣaṭcatvāriṁśadaṅgulaṁ nābhernimūtayo ekāṅgulaṁ pariṇāhaṁ ca | tathā vistareṇāṣṭādaśāṅgulā kaṭiḥ sphiccau caturaṅgulau vistārāyāmau | urumūlayormadhyaṁ dvādaśāṅgulam | veṣṭanena triguṇam | tayormadhya āyāmena pañcāṅgulau vistāreṇa caturaṅgulau aṇḍakoṣau | tadupari dvyaṅgulaṁ vistāreṇa guhyaṁ dairghyeṇa dviyavādhika - ṣaḍaṅgulam | urumadhyaṁ veṣṭanena dvātriṁśadaṅgulam | jānuveṣṭanamaṣṭāviṁśatyaṅgulam | jaṁghāmadhyaveṣṭanaṁ caturviṁśatyaṅgulam | jaṁghādho veṣṭanamekaviṁśatyaṅgulam | pādagrantheradhaḥ pārṣṇī caturaṅgule | adha ūrdhvataḥ ṣaḍaṅgule | tiryakvistārācca pariṇāhenāṣṭādaśāṅgule |

gulphātparato'ṅguṣṭhanakhāgraṁ yā[va]t pādau dvādaśāṅgulau vistāreṇa ṣaḍaṅgulau | adha ūrdhvena dvyaṅgulavistārau pādayoḥ pārṣṇī | pādāṅgulyaḥ pañca dvidviparvā | tāsāṁ madhyaparvārddhena nakhāḥ | pādāṅguṣṭhaḥ pañcāṅgulaḥ pariṇāhena dairghyeṇa tryaṅgulaḥ ,tatsamā pradeśinī | tasyāḥ sārddhaparvonā madhyamā | tasyā aṣṭama - bhāgonānāmikā | tasyā apyaṣṭamabhāgonā kanīyasī | aṅgulya ekāṅgulonnatāḥ | aṅguṣṭhāgrau sārddhāṅgulonnatau | bahiruparipādau kūrmmapṛṣṭhasamau | adhastāccakrādi - bhiralaṅkṛtau |

kukkuṭāṇḍatilākāraṁ caturasrañca maṇḍalam |

sarvasāmānyaliṅgānāṁ mukhākṛtiścaturvidhā ||

saṁbuddhānāṁ mahāvajradharāṇāṁ ca mukhaṁ kukkuṭāṇḍākāram | locanādidevakanyānāṁ tilabimbākāram | maitreyādimahābodhisattvānāṁ mahāvajradharavanmukham | kharvalambodarakrodhānāṁ maṇḍalākāraṁ vṛttamukham | lalitakrodhānāṁ tu bodhisattvavat | pretādīnāṁ tu caturasraṁ mukham | lāvaṇyadarśanaṁ mukhadvayam | caturasramaṇḍalaṁ mukhadvayaṁ vikṛtākāram |

same dṛṣṭi(ṣṭhī)prasannāsye saumyasnigdhāvalokane |

sārddhena dainyayukte'dhaḥ kartavye sarvadarśinām ||iti |

locanādi yoginīnāṁ uṣṇīṣaguhyorupṛṣṭhaveṣṭanāt daśāṅgulena saha pīnaghanakucau | nābhāvaveṣṭanāt daśabhāgaṁ hitvā kaṭisthalaṁ pīnaṁ kartavyam | bodhisattvamānāduraso daśabhāgena guhyāṁśena ca vīriṇīnā(nāṁ)kucayugmaṁ | kaṭisthalaṁ tu pūrvavat | kākāsyādīnāṁ tattāladvayena stanādau pīnatā | bhagavataḥ śrīsaṁvarasya pūrvakṛtalakṣaṇe mukhakṣetre caturyavaṁ hitvā dvādaśabhāgikavistāre adhaḥ koṇayorekasārddhadvisārddhadvibhāgaharaṇavarttanāt bhagavato mūlavāmadakṣiṇapaścimavaktrāṇi | bhagavato dakṣiṇakhagāṇḍamukhavad vajravārāhīkhaṇḍarohārūpiṇīdevakanyānāṁ ca paścimamukhavattilabimbākāraṁ ḍākinyāḥ pūrvamukhavat lāmāyāḥ vāmamukhavat cūtābhaṁ vīravīreśvarīṇāñca | kākāsyādīnāṁ kākādimukhameva bhagavato vāmadakṣiṇamukhaṁ ca  kurvaddhasitatrasitabubhukṣitānāmiveti viśeṣaḥ | indra - īśānavāyuvaruṇa - upendrapitāmahā navatālāḥ khagāṇḍamukhāḥ | vemacitrinairṛtiṣaṭtālāḥ krodhasvabhāvāḥ | kuberānalau lalitakharvāvaṣṭatālau khagāṇḍamukhau | saumyagrahāḥ sūryaśca śakravanmānamānitāḥ | krūrāḥ krodhasvabhāvāḥ | arddhakāyo rāhuḥ | adhaḥkāyanāgākāraḥ ketuḥ | sarvanāgā navatālā khagāṇḍamukhāḥ | vaṭuvāmanaherambaḥ kartavyaḥ pañcatālikaḥ | tatra tālaikena mukhaḥ grīvāta āguhyaṁ yāvattāladvayena guhyataḥ pādatalaṁ yāvattāladvayeneti pañcatālam | tatra saṁbuddhāḥ karuṇābhūtaśāntarasopetāḥ vajradharamukhaṁ sarvaśarīraṁ navarasarasāviṣṭam | bodhisattvādayastu śṛṅgārarasādhikāḥ iti prastāraḥ kathitaḥ ||

|| iti samyaksambuddhabhāṣitaṁ pratimālakṣaṇavivaraṇaṁ samāptam ||svabhāvāḥ | arddhakāyo rāhuḥ | adhaḥkāyanāgākāraḥ ketuḥ | sarvanāgā navatālā khagāṇḍamukhāḥ | vaṭuvāmanaherambaḥ kartavyaḥ pañcatālikaḥ | tatra tālaikena mukhaḥ grīvāta āguhyaṁ yāvattāladvayena guhyataḥ pādatalaṁ yāvattāladvayeneti pañcatālam | tatra saṁbuddhāḥ karuṇābhūtaśāntarasopetāḥ vajradharamukhaṁ sarvaśarīraṁ