śūnyatāsaptatiḥ

śūnyatāsaptatiḥ

svopajñavṛttyā samanvitā

utpādasthitibhaṅgāstināstihīnasamottamam|

laukikavyavahārāttu buddhenoktaṁ na tattvataḥ||1||

ātmā kaścinna cānātmā hyātmānātmetaraśca na|

vācyaḥ sarvaḥ svabhāvena śūnyo nirvāṇasadṛśaḥ||2||

hetupratyayasāmagrayāṁ sarvasyāṁ vā pṛthak pṛthak|

sarvabhāvasvabhāvo na tasmācchūnyaṁ hi vidyate||3||

bhāvo notpadyate bhāvān nābhāvo'vidyamānataḥ|

sadasanna virodhānna sthitibhaṅgau hyajātitaḥ||4||

na jāyate yadā jātaṁ nājātamapi jāyate|

jātājātācca naivaṁ hi jāyamāno'pi jāyate||5||

phale syāt phalavān hetuḥ nāstitve'hetunā samaḥ|

sadasattve virodhitvaṁ traikālye nopapadyate||6||

naikatve'nekavṛttirna no'nekatve hi naikatā|

tatpratītyasamutpannabhāvāste hyanimittakāḥ||7||

dvādaśāṅgo hyanutpādaḥ samutpādaḥ pratītyajaḥ|

ekacitte na tad yuktaṁ bahuṣvapi na yujyate||8||

ātmā nāsti na cānātmā nityānitye duḥkhaṁ sukham|

śucirnāśucirapyasti viparyāsā na santyataḥ||9||

tadabhāve na cāvidyā viparyāsacatuṣkajā|

tadabhāvānna saṁskārāḥ syuḥ śeṣā api tādṛśāḥ||10||

saṁskāre'satyavidyā na naiva sa tadabhāvataḥ|

parasparaṁ hetubhūte svabhāvena na sidhyataḥ||11||

svayaṁ svabhāvato'siddhaṁ paraṁstajjanayet katham|

ato'siddhaparaistairna janyeran pratyayaiḥ pare||12||

pitā putro na putro'pi pitā'nyonyaṁ na tau vinā|

tathā na yugapattau hi dvādaśāṅgaṁ tathaiva ca||13||

pratītya viṣayān svapne na syād duḥkhaṁ sukhaṁ yathā|

viṣayo na tathaivāpi taṁ pratītya pratītyajaḥ||14||

svabhāvāddhi na bhāvāśceduttamādhamamadhyamāḥ|

nānātve'sati hetubhyo'bhinirvṛttirna sidhyati||15||

bhāvāḥ svabhāvataḥ siddhā no'pratītya pratītya sat|

niḥsvabhāvāḥ kuto bhāvāḥ svabhāvo'pi nasthāpyate||16||

svabhāvaparabhāvau vā bhaṅgo'bhāve'pi vā kutaḥ|

svabhāvaparabhāvau cābhāvaste'to viparyayāḥ||17||

śūnyatve sati notpādo nirodho'pi na vidyate|

svabhāvaśūnyatāyāṁ hi kutaḥ syādudayavyayau||18||

abhāve'sati bhāvo na bhāvābhāvau na caikadā|

ṛte bhāvaṁ na cābhāvo bhāvo'bhāvaḥ sadā bhavet||19||

na svato nāpi parato'bhāvo bhāvaṁ vinā na hi|

ata eva na bhāvo'styabhāvo na tadabhāvataḥ||20||

sati bhāve śāśvatatvaṁ vyucchedastadabhāvataḥ|

ubhayaṁ hi sato bhāvād bhāvo'to nābhyupeyate||21||

santānāttanna santānaṁ bhāvo nirvartya naśyati|

sidhyatīdaṁ na santānocchedadoṣaśca pūrvavat||22||

dṛṣṭvā nirvṛttimārgoktiḥ śūnyatvānnodayavyayau|

ado'nyonyavirodhāddhi viruddhānaṁ ca darśanāt||23||

yadyutpādanirodhau na nirvāṇaṁ kinnirodhataḥ|

na nirvāṇamanutpādānirodhau yau svabhāvataḥ?||24||

nirodho yadi nirvāṇaṁ hyucchedaḥ śāśvato'nyathā|

tasmād bhāvo na cābhāvo'pyanutpādānirodhatā||25||

kācitsthitirhi nirvāṇamabhāvo'pi ca tad bhavet|

abhāve'pi hi tannaivābhāvābhāve'pi tacca na||26||

na svato lakṣaṇaṁ lakṣyāllakṣyaṁ sidhyati lakṣaṇāt|

nāpyanyonyamasiddhasyāsiddho naiva hi sādhakaḥ||27||

etena kāraṇaṁ kāryaṁ vedanāvedakādayaḥ|

dṛśya-draṣṭrādikāḥ sarve ke'pi coktā aśeṣataḥ||28||

asthiteśca mithaḥ siddheḥ svato'siddheśca samplavāt|

bhāvābhāvācca traikālyamasanmātraṁ vikalpanā||29||

utpādasthitibhaṅgā na trayaṁ saṁskṛtalakṣaṇam|

tasmānna vidyate kiñcitsaṁskṛtaṁ nāpyasaṁskṛtam||30||

bhagno na bhajyate'bhagno'pyasthitasya na ca sthitiḥ|

sthitasyāpi sthitirnāsan saṁścāpyutpadyate na hi||31||

na sannāsanna sadasannaiko nāneka ityapi|

saṁskṛto'saṁskṛtaḥ sarve koṭiṣvāsveva te gatāḥ||32||

asti karmasvakatvaṁ hi karma-karmaphalaṁ tathā|

karmaṇo'vipraṇāśaśca dideśa bhagavān guruḥ||33||

aniruddhamanutpannaṁ karmoktaṁ niḥsvabhāvakam|

ātmagrahāddhi tajjātaṁ janako'pi vikalpataḥ||34||

yadi svabhāvataḥ karma tajjaḥ kāyo'pi śāśvataḥ|

vipākaduḥkhavanna syāt, syādātmaivāpi karma ca||35||

karma pratyayajaṁ kiñcināstyapratyayajaṁ na ca|

māyāvatsarvasaṁskārāḥ gandhabhukpurmarīcivat||36||

kleśakāraṇakaṁ karma saṁskārāḥ kleśakarmataḥ|

karmahetuśca kāyo'pi trayaṁ śūnyaṁ svabhāvataḥ||37||

karmaṇyasati kartā na dvayābhāve na tatphalam|

tadabhāve na bhoktā syādasattvācca viviktatā||38||

yo'paśyatkarmaśūnyatvaṁ samyagjñānena kama na|

karmaṇyasati karmabhyaḥ samutpannā na santi vai||39||

nirmimīte yathā ṛddhyā bhagavāṁśca tathāgataḥ|

tena nirmitakenāpi hyanyo nirmīyate punaḥ||40||

buddhanirmitakaḥ śūnyaḥ kā tannirmitake kathā|

yatkiñcitkalpanāmātrasattvaṁ taccobhayostathā||41||

kartā nirmitakeneva karma nirmitasadṛśam|

śūnyaṁ svabhāvato yatsat kalpanāmātrameva tat||42||

karmakartā na nirvāṇaṁ yadi karma svabhāvataḥ|

iṣṭāniṣṭaphalaṁ na syāttadbhāvo yadi nāsti vai||43||

saccāpyasti hyasaccāpi sadasaccāpi vidyate|

sugamā na hi buddhānāmābhiprāyikadeśanā||44||

rūpaṁ ced bhūtato jātaṁ tadrūpaṁ syādatattvataḥ|

svabhāvānna hi tannāpi paratastadabhāvataḥ||45||

ekasminna catuḥsattvaṁ sannaikaṁ hi caturṣvapi|

asaccaturmahābhūtāpekṣaṁ rūpaṁ kva sidhyati||46||

liṅgāditi na talliṅgamatyantāgrahaṇānnanu|

hetupratyayajaṁ sattve na liṅgaṁ neti yujyate||47||

rūpasya grahaṇaṁ cet syātsvasvabhāvagraho bhavet|

asannimittayā buddhyā hyasadrūpagrahaḥ katham||48||

buddhyā kṣaṇikayā rūpaṁ nāpyate kṣaṇikaṁ yadā|

tadā'nāgatarūpaṁ cātītaṁ kimiva gṛhyate||49||

kadāpi varṇasaṁsthāne yadā naiva pṛthak pṛthak|

naikagraho hi bhinnānāṁ hyubhe rūpaṁ prasidhyataḥ||50||

na rūpe nāpi madhye hi cakṣurbuddhirna cakṣuṣoḥ|

cakṣuḥ pratītya rūpaṁ ca viparyāso vikalpanā||51||

cakṣuḥ paśyati nātmānaṁ rūpaṁ paśyennu tatkatham|

cakṣurnirātmakaṁ rūpaṁ śeṣāṇyāyatanānyapi||52||

cakṣuḥ svabhāvataḥ śūnyaṁ śūnyañca parabhāvataḥ|

śūnyaṁ tathaiva rūpañca śeṣāṇyāyatanānyapi||53||

saṁsparśena sahaikaṁ syāttadānyeṣāṁ hi śūnyatā|

śūnyaṁ nāpekṣate'śūnyaṁ hyaśūnyaṁ cāpi śūnyatām||54||

nāsti svabhāvasaṁyogaḥ trikamasthitamapyasat|

tatsvabhāvātmasaṁsparśo nāstyato vedanāpi sat||55||

antarāyatanaṁ prāpya vijñānaṁ bāhyameva vā|

jāyate'to na vijñānaṁ śūnyaṁ māyāmarīcivat||56||

vijñeyāpekṣayotpādādvijñānaṁ nāsti sad dhruvam|

jñātuścāvidyamānatvamasattvājjñānajñeyayoḥ ||57||

kaścinnityo hyanityo vā'nityaṁ sarvaṁ ca nāsti vā|

bhāve nityaṁ hyanityaṁ vā kathaṅkāraṁ tathā bhavet||58||

rāgo dveṣaśca moho hi ceṣṭāniṣṭaviparyayaiḥ|

pratyayajā hyato rāgo dveṣo mohaśca na svataḥ||59||

yasmin rāgo bhavettasmin dveṣamohau yatastataḥ|

vikalpato hi jāyante no vikalpo'pi tattvataḥ||60||

ye vikalpyā na te santi kalpyābhāve kva kalpanam|

pratyayairjanitattvāddhi śūnye kalpyakakalpane||61||

caturviparyayai rjātā nāvidyā tattvadarśanāt|

tadabhāve na saṁskārāḥ syuḥ śeṣā api tādṛśāḥ||62||

yadyatpratītya yajjātaṁ tadabhāve na tattataḥ|

bhāvābhāvāśca saṁskārāsaṁskārāḥ śāntanirvṛtāḥ||63||

hetupratyayajā bhāvāḥ kalpyante ye ca tatvataḥ|

proktā śāstrā hyavidyā sā dvādaśāṅgaṁ tato bhavet||64||

bhāvaśūnyatvasajjñānānnāvidyā tattvadarśanāt|

so hyavidyānirodho'to dvādaśāṅgaṁ nirudhyate||65||

māyāmarīcigandharvapurabudbudaphenavat|

saṁskārāḥ svapnasaṁkāśā vidyante'lātacakravat||66||

bhāvaḥ svabhāvataḥ kaścinnātrābhāvo'pi vidyate|

hetupratyayato jāto bhāvo'bhāvaśca śūnyakaḥ||67||

sarvabhāvasvabhāvānāṁ śūnyatvādupadiṣṭavān|

sarve pratītyajā bhāvā ityatulyastathāgataḥ||68||

tanmātraḥ paramārtho hi bhagavān buddha uktavān|

lokavartanamāśritya sarvaṁ nānā yathārthataḥ||69||

lokabhāsanabhaṅgo na dharmaḥ kaścinna tattvataḥ|

bhīto'jño'kalpanirhāre saugate vacane tvataḥ||70||

idampratītya cāstīdaṁ na rodho lokapaddhateḥ|

pratītyajaḥ sa niḥsattvaḥ santyete niścayaḥ katham||71||

tattvānvīkṣārataḥ śrāddha ukte kutrāpi na sthitaḥ|

prāpya yuktyā nayaṁ śāntaḥ bhāvābhāvaprahāṇataḥ||72||

idampratyayatājñānāt dṛṣṭijālavinirgataḥ|

aspṛṣṭaṁ yāti nirvāṇaṁ rāgapratighamohahaḥ||73||

śūnyatāsaptatervṛttiḥ

ācāryanāgārjunapādakṛtā samāptā||