yaśodharācaritam

yaśodharācaritam

śrī siddhārthaḥ kapilanagare bodhisattvaḥ saputrāṁ
devīṁ tyaktvā sakalavibhavaṁ cakravartiśriyaṁ ca |
māsy āṣāḍhe viratamanasā pūrṇimāyāṁ niśīthe
niścakrāma śramaṇapadabhṛn mokṣam anveṣṭukāmaḥ ||1||

atha prabhāte śayanāt samutthitā
sutena sārdhaṁ mahiṣī yaśodharā |
didṛkṣayā svāmivarasya satvaraṁ
gatāvidūre śayanīyamandiram ||2||

yathā pure vañcayituṁ sa me patī
rahogataḥ kutra cid eva gūḍhavān |
vicintya saudhe 'ntarabāhiraṁ bhṛśaṁ
parīkṣyamāṇāpi dadarśa naiva tam ||3||

dadhāva tasmāt sacivasya mandiraṁ
gavākṣam udghāṭya drutaṁ drutaṁ śucā |
kapāṭam āhatya dṛḍhaṁ muhur muhur
vyarīravac channa bhavan bhavann iti ||4||

apekṣya kiṁ cit kvaṇam antarād gṛhe
vyatiṣṭhatālpaṁ pratihārasannidhau |
vicārabhaṅgāc chvasatī ca pāṇinā
pratāḍayām āsa kapolayugmakam ||5||

tato gatā sā nṛpamandurālayaṁ
turaṅgamaṁ nātra dadarśa kanthakam |
kuto yayau kiṁ rahasā sa vallabho
vitarkayantīti babhūva mūrchitā ||6||

vicintya yat kiṁ cid itas tataḥ śiraś
cacāla jaghrau ca mukhe sutasya sā |
bhujātapatreṇa vilocanadvayān
nyavārayat sā sravadaśruśīkaram ||7||

aśaknuvantī nitarāṁ samudgamāṁ
manovyathāṁ soḍhum udagramanyunā |
patipradattaṁ maṇikaṇṭhabhūṣaṇaṁ
pravālamālām api kuṇḍaladvayam ||8||

lalāṭikāṁ hemamayāṅgulīyakaṁ
hiraṇyasūtreṇa nibaddhamekhalām |
vimucya śīrṣābharaṇaṁ ca kaṅkaṇe
sasarja dhig dhig vadatī sasambhramam ||9||

atītaḍat pādatalena bhūtalaṁ
jajṛmbha ūrdhvaṁ vicakarṣa mūrdhajam |
jajalpa vākyaṁ vigatārtham ākulaṁ
rurāva bhīteva ruroda gadgadam ||10||

niveśya bālaṁ śayane punaḥ punaḥ
samutkṣipantī yugapat karadvayam |
vikampya śīrṣaṁ ca yathā vicetanā
jughoṣa śaśvāsa papāta vivyathe ||11||

nipīḍyamānāpi bubhukṣayāniśaṁ
na bhojanaṁ bhoktum iyeṣa kiṁ cana |
tṛṣāturā nodakabindum apy asau
papau ca kāye 'py babhūva vepathuḥ ||12||

nihanyate dhīsmṛtiśaktidhīratā
śarīravarṇaṁ balam indriyeṣv api |
vinaśyate jīvam anukrameṇa ca
durantateyaṁ priyaviprayogatā ||13||

niṣadya bhūmyāṁ vinatārdhavigrahā
śiraś ca pāṇidvayam aṅkamastake |
niveśya kiṁ cit pariṇamya kaṁdharaṁ
mamajja cintājaladhāv apāśraye ||14||

yaśodharāyā avamānanakriyā
asahya siddhārthakumāra ekakaḥ |
nivāsam utsṛjya gato nu kānanam
iti pravādo 'pi bhaved aho mama ||15||

yad asti kāryaṁ triṣu mandireṣu tac
cakāra kārya- kṣamasevikā yathā |
gatau sthitau vā śayane ca vipriyaṁ
kadā canāhaṁ na cakāra kiṁ cana || 16||

vicintayantī sahasāgatāpadaṁ
pragamya devāyatanaṁ priyaṁ prati |
sugandhipuspair api dhūmadīpakair
apūpujad devagaṇaṁ sagauravam ||17||

bhujadvayaṁ mūrdhni niveśya śokinī
vilokya devapratimānanaśriyam |
praṇamya bhaktyā pariśuddhacetasā
yayāca devān iti viprayogataḥ ||18||

trilokasargasthitināśahetavaḥ
caturmukhaśrīpaticandraśekharāḥ |
mahānubhāvā jagadīśvarāḥ surāḥ
suduḥkhitāyai śaraṇaṁ bhavantu me ||19||

vidhāya yācñām iti devahastayor
upāyanīkṛtya babandha kārṣikau |
upāharan miṣṭanavāmbupāyasaṁ
sitāṁśukaṁ svarṇamayīṁ ca putrikām ||20||

pramodam āpādayituṁ sureśvarāṁś
cakāra ghaṇṭāninadaṁ ca bhūsurān |
ajījapad devagirā ca saṁstavān
nanāma bhūmāv asakṛt nipatya sā ||21||

pure vane saṁvasathe 'pi vallabho
vased dhi kasminn iti divyācakṣuṣā |
vilokya gehaṁ vinivartayantu taṁ
divaukasaḥ prārthayataiva sā punaḥ ||22||

nirīkṣya jihmānimiṣeṇa cakṣuṣā
nihatya gāḍhaṁ caraṇaṁ bhuvas tale |
muhur muhur daṁśitakomalādharā
prakarṣam utkṣipya vikampya tarjanīm ||23||

are-tvayāryasya gṛhābhiniṣkramaḥ
śruto na dṛṣṭaḥ vada kiṁ nirākulam |
iti pratīhārabhaṭaṁ ruṣoccakai
raveṇa papraccha sabāṣpalocanā ||24||

bhavān sa ārye nṛpavaṁśaśekharo
mayā na dṛṣṭaḥ pratihāram āgataḥ |
varāṅganābhiḥ saha kelikānane
gate niśīthe 'ramateti me śrutam ||25||

avītarāgo nanu rājanandano
vavāñcha tasmān nanu nūtanapriyām |
mithaḥ sa kāṁ cit pariṇīya nāṭikāṁ
bahir gato 'ddheti vitarkayāmy aham ||26||

purā hi mandhātv-abhidho mahāyaśāḥ
sa sārvabhaumo 'pi surāṅganāgaṇe |
kṛtānurāgo parivarjya mānuṣīṁ
śriyaṁ prapede nu divaukasāṁ puram ||27||

mano-'bhirāmaṁ surasundarīgaṇaṁ
vihāya vindhyā-vanatāpasāśrame |
agastipatnīṁ parirabhya tāpasīṁ
lalāsa rantuṁ niśi pākaśāsanaḥ ||28||

pratīta-laṅkāvijite 'grabhūpatir
daśānano daṇḍakakānanaṁ gataḥ |
vigṛhya sītāṁ janakātmajām api
nijapriyāvad vyadadhāt tadātmasāt ||29||

maheśvaraś cāpi purā tapaś carann
umāmahiṣyā saha kalikānane |
apāsya sātatyasamādhibhāvanaṁ
vyarīramac cājanayat sutau nanu ||30||

śucākulāṁ sāntvayituṁ vadhūttamām
iti pratīhāra uraḥ-sthale 'ñjalim |
vidhāya valgudhvaninānukampayā
natena mūrdhnā vacasā vyajijñapat ||31||

are-tvam etarhi bhavantam uttamaṁ
gṛhe bahir vopavane 'pi kutra cit |
aharmukhe kiṁ niśi vā dadarśitha
vyapṛcchad itthaṁ nijasevikāṁ ruṣā ||32||

nidhāya vāmetarajānumaṇḍalaṁ
kṣitau bhujau cāpi lalāṭamastake |
natārdhakāyaṁ nijagāda sevikā
śrutaṁ ca dṛṣṭaṁ na na vedmi kiṁ cana ||33||

ataḥ-paraṁ harmyam upeyuṣī satī
pramārjya nisyandajalaṁ vilocane |
are-kim āryo 'tra samāgato na vā
vyapṛcchad antaḥpurapālapaṇḍakam ||34||

praśasyarūpeṇa girā ca valgunā
śriyā 'pi dhṛtyā tava kakṣam āgatāḥ |
mahottame sarvajanena mānitā
bhavanti tasya tritayāḥ priyāṅganāḥ ||35||

mano-'bhirāmā bhavatī ca bhāratī
tathaiva lakṣmīr iti tāḥ priyāṅganāḥ |
sadaiva tābhī ramate kumārakaḥ
kadā cid anyatra mano 'sya no rajet ||36||

jugupsite satpuruṣair manasvibhiḥ
sadoṣakāme vimukho nu te patiḥ |
tato 'sya śuddhāntagatiḥ kadā cana
śrutā na dṛṣṭā na divā vā niśi ||37||

tapodhanānāṁ samatām upeyivān
ratiṁ na kuryāt sa bhavatraye kva cit |
amedhyagehena same 'varodhane
kathaṁ vidhatte ratim eṣa te patiḥ ||38||

asādhyarogāyatane sukhetare
bubhukṣayā nityanipīḍitodare |
atarpaṇīye vividhānnapānakaiḥ
spṛhāṁ na dehe prakaroti paṇḍitaḥ ||39||

vikīrṇagharmodakavipruṣi tvaci
vicitravarṇaṁ śamalena saṁskṛte |
śarīra ālokya jano vinaśyate
pataṅgavad dīpaśikhojjvalaprabhām ||40||

tato nṛpāntaḥ-purapālakodite
kṛtāvadhānā vacane yaśodharā |
divaukasāṁ nandanakānanopamaṁ
jagāma rājopavanaṁ calātmanā ||41||

athābhirāmopavanasya rakṣakaḥ
puraḥ pragamyorasi baddhapāṇinā |
kimartham ārye 'tra samāgatis tava
bhavāmi jijñāsur iti nyavedayat ||42||

sakhe mamāryo rahasāruṇodaye
samāgato vātra na kiṁ samāgataḥ |
kim atra dṛṣṭaḥ sa na vā śrutas tvayā
vicintya samyag vada māṁ yathātatham ||43||

gataspṛhaḥ pañcasu kāmavastuṣu
sa āryaputro vijitendriyo bhavet |
tato 'bhirāmopavanaṁ samāgamo
na dṛṣṭa ārye na hi vā śruto mayā ||44||

vidhitsamāno 'bhyudayaṁ jagattraye
divaukasānām adhigamya yācanam |
divo 'vatīrṇo nanu puṇyatejasā
manuṣyajanmany ajaniṣṭa sa prabhuḥ ||45||

mahāmahe saty asitarṣir īyivān
divaṁ kim ity asya vimṛśya kāraṇam |
svamitra-śuddhodanabhūpateḥ suto
'janīti harṣāt tam avekṣituṁ yayau ||46||

tato 'sitarṣir nṛpasaudham āgataḥ
kumārakaṁ vīkṣya sapuṇyasampadam |
atīndriyajñānamayena cakṣuṣā
parīkṣamāṇo 'sya śarīralakṣaṇam ||47||

jagāda vākyaṁ śiśur eṣa puṇyavān
bhaved dhi buddho hata-mārabandhanaḥ |
pratārayet sarvanarāmarāsurān
apārasaṁsāramahārṇavād iti ||48||

dvijeṣu pañcasv atha dehalakṣaṇaṁ
parīkṣya kauṇḍaṇyabudho 'bravīd iti |
vinaśya tṛṣṇādimalāny ayaṁ śiśur
anuttaraṁ buddhapadaṁ gamiṣyati ||49||

tadā prasūtakṣaṇa eva lumbinī-
vane sa saptāmbujamūrdhny abhivrajan |
abhītanādaṁ nyanadaj jagattraye
bhaveyam agras tv iti siṁhapotavat ||50||

bhramaddvirephaśrutiramyanisvanaḥ
sugandhinaḥ puṣpaparāgarāśinā |
taraṁgiṇīśīkaramiśramāruto
vavau samantād vipine śanaiḥ tadā ||51||

mahātmanas tasya parārdhyajanmani
vasuṁdharāyā nidhayaḥ samudgatāḥ |
dharāṅganā tarhy atimātramoditā
savismayāṁ siddhim adarśayad bhuvi ||52||

tataḥ paraṁ lumbinikānanād gṛhaṁ
vicitrajāmbūnadabimbasaṁnibham |
kumārakaṁ tau pitarau savatsalau
sabandhuvargaṁ parivārya ninyatuḥ ||53||

gurupradiṣṭaṁ vidhivad gurupriyaḥ
samastavidyāsamayaṁ ca darśanam |
bhave bhave saṁcitapuṇyatejasā
samadhyagīṣṭāciram eṣa buddhimā ||54||

śrutena dhṛtyā navayauvanaśriyam
upeyuṣo 'syārya-sutasya janmanaḥ |
saha tvayā ṣoḍaśame hi hāyane
vivāhadīkṣāṁ vidhivac cakāra nu ||55||