• Nhất Điều Kiêm Lương
  

  (一條兼良, Ichijō Kanera, 1402-1481): vị đình thần, học giả, công khanh, Nhiếp Chính Quan Bạch, sống vào cuối thời đại Thất Đinh, con của Nhất Điều Kinh Tự (一條經嗣, Ichijō Tsunetsugu); thông xưng là Đào Hoa Tẩu (桃華叟), Tam Quan Lão Nhân (三關老人), Hậu Thành Ân Tự (後成恩寺), v.v. Năm 1429 (Chánh Trường [正長] 2), ông làm chức Tả Đại Thần (左大臣); nhưng thật quyền lại rơi vào tay của người thân tộc Nhị Điều Trì Cơ (二條持基, Nijō Mochimoto). Đến năm 1432 (Vĩnh Hưởng [永享] 4), ông làm Nhiếp Chính (攝政), nhưng rồi lại từ chức. Tuy nhiên, với tư cách là học giả lỗi lạc, ông thường tham gia ca đàn của nhà Tướng Quân. Ông đã từng làm chức Quan Bạch Thái Chính Đại Thần, bác học đa tài, thông cả cổ điển lẫn Phật Giáo, rất sở trường về Hòa Ca.　Vào khoảng năm 1455 (Hưởng Đức [享德] 4), ông trước tác bộ Nhật Bản Thư Kỷ Toản Sớ (日本書紀纂疏). Ông qua đời ở độ tuổi 80, được xem như là người “năm trăm năm nay tài học đó chẳng có ai”. Trước tác của ông có khá nhiều như Xích Tố Vãng Lai (尺素往來), Công Sự Căn Nguyên (公事根源), Hoa Điểu Dư Tình (花鳥余情), Tiều Đàm Trị Yếu (樵談治要), Văn Minh Nhất Thống Ký (文明一統記), Nhật Bản Thư Kỷ Toản Sớ (日本書紀纂疏), v.v.

• Nhị Nghi
  

  (二儀): hay còn gọi là Lưỡng Nghi (兩儀), gồm trời và đất, hay âm và dương. Trong bài Thiên Địa Phú (天地賦) của Thành Công Tuy (成公綏) có câu: “Hà âm dương chi nan trắc, vĩ Nhị Nghi chi xa khoát (何陰陽之難測、偉二儀之奢闊, Sao âm dương thật khó xét, lớn đất trời quả bao la).” Trong bài thơ Thu Hồ Hành (秋胡行) của Tào Tháo (曹操, 155-220) cũng có đoạn rằng: “Minh minh nhật nguyệt quang, hà sở bất quang chiêu, minh minh nhật nguyệt quang, hà sở bất quang chiêu, Nhị Nghi hợp thánh hóa, quý giả độc nhân phủ (明明日月光、何所不光昭、明明日月光、何所不光昭、二儀合聖化、貴者獨人不, rực rỡ ánh trời trăng, nơi nào không chiếu sáng, rực rỡ ánh trời trăng, nơi nào không chiếu sáng, đất trời hợp hóa thánh, người quý một mình chăng ?).”

• Trương Tiên
  

  (張仙): tức Tống Tử Trương Tiên (送子張仙), Trương Tiên Đại Đế (張仙大帝), vị nam thần của Đạo Giáo, thường bảo vệ các em nhỏ và ban phù hộ cho thai nhi; cũng giống như Tống Tử Nương Nương (送子娘娘) hay Quỷ Tử Mẫu Thần (鬼子母神). Về truyền thuyết của vị thần này, có nhiều thuyết khác nhau. Như tác phẩm Kim Đài Kỷ Văn (金台紀聞) của Lục Thâm (陸深, 1477-1544) nhà Minh cho rằng Trương Tiên là Mạnh Sưởng (孟昶, trị vì 934-965), quân vương của Hậu Thục (後蜀, 934-965). Vợ của Mạnh Sưởng là Hoa Nhị Phu Nhân (花蕊夫人) vào trong cung nhà Tống, tưởng nhớ đến đức vua xưa, tình cờ cầm theo tấm hình vẽ Mạnh Sưởng cầm cung, đem treo trên tường để tôn thờ. Vua thái tổ tình cờ thấy được, bèn hỏi nguyên do vì sao; Hoa Nhị Phu Nhân quỷ quyệt trả lời rằng đây là Thần Trương Tiên của nhà Thục, nếu thờ phụng thì có thể sanh quý tử. Bên cạnh đó, theo thuyết của Tục Văn Hiến Thông Khảo (續文獻通考) do Vương Kỳ (王圻, 1530-1615) nhà Minh soạn, lại cho rằng Trương Tiên là tiên nhân Trương Viễn Tiêu (張遠霄). Ông người Mi Sơn (眉山), một hôm nọ nhân lên ngao du Thanh Thành Sơn (青城山), tình cờ gặp một lão già cầm cây cung tre, ba viên đạn sắt, muốn mua mấy viên đạn ấy; ông lão trả lời rằng: “Đạn của ta có thể làm cho tiêu trừ dịch bệnh, phải trân quý mà dùng nó.” Khi nhìn kỹ thì thấy mắt ông ấy có hai tròng. Vài năm sau, Trương Viễn Tiêu đi qua Bạch Hạc Sơn (白鶴山), trên núi có tượng bằng đá; khi ấy lại có một lão già bảo rằng: “Tượng này là lão già bốn mắt, là thầy của ông, bộ ông không nhớ cây cung tre và mấy viên đạn sắt sao ?” Ông Trương chợt tỉnh ngộ, lấy việc đó để tu thân. Ông thường hay lui tới Hiệp Tiên Lâu (挾仙樓), dùng mấy viên đạn để cứu tai nạn cho người, vô cùng linh nghiệm. Từ đó, mọi người thường gọi ông là Trương Tiên (ông tiên họ Trương), hay Trương Tứ Lang (張四郎) và kính phục như thần. Về sau, dân gian vẽ hình tượng ông, đem treo để thờ, và ai cũng tin rằng ông có thể trừ tà, giúp sanh con. Cứ hằng năm vào ngày 23 tháng 11 Âm Lịch, người ta long trọng tổ chức ngày Thánh Đản của vị thần này. Trương Tiên được xem như là vị thần phụ thuộc, hộ vệ cho Quan Thánh Đế Quân (關聖帝君). Như trong Đào Viên Minh Thánh Kinh (桃園明聖經) của Đạo Giáo có giải thích rằng: “Ngô nãi Tử Vi Cung lí Chu Y Thần, hiệp quản Văn Xương Võ Khúc Tinh, kỳ nhân Trương Tiên vô chủ hạt, sắc lịnh tùy ngô vi tùng thần (吾乃紫微宮裡朱衣神、協管文昌武曲星、祇因張仙無主轄、敕令隨吾爲從神, ta [Quan Thánh Đế Quân] là Chu Y Thần của Tử Vi Cung, cùng quản chưởng Sao Văn Xương Võ Khúc, nhân Trương Tiên có chủ quản hạt, sắc lịnh làm thần theo ta).” Cũng trong kinh này có đoạn xưng tán Trương Tiên như sau: “Chí tâm quy mạng lễ: Quế Hương thượng điện, Văn Xương Tả Quan, thất thập nhị hóa chi Pháp Thân, bách thiên vạn kiếp chi vận số, dục từ thiên hạ, diễn giáo nhân gian, kim đạn trúc cung tùy thân đới, Cô Thần Quả Tú diệt hành tung, phù tiểu tử nhi vệ thông quan, ấm khuê phòng nhi hộ nan sản, thông minh nhật ích, đậu chẩn giảm tiêu, nan dũ giả kỳ chi tiện dũ, nan thuyên giả đảo chi tất thuyên, đại bi đại nguyện, đại thánh đại từ, Cửu Thiên Phụ Nguyên Khai Hóa, Linh Ứng Trương Tiên Đại Đế, Thất Khúc Dục Thánh Thiên Tôn (志心皈命禮、桂香上殿、文昌左宮、七十二化之法身、百千萬劫之運數、育嗣天下、演敎人間、金彈竹弓隨身帶、孤辰寡宿滅行蹤、扶小子而衛通關、蔭閨房而護難產、聰明日益、痘疹減消、難癒者祈之便癒、難痊者禱之必痊、大悲大願、大聖大慈、九天輔元開化、靈應張仙大帝、七曲毓聖天尊, Một lòng quy mạng lễ: Quế Hương trên điện, Văn Xương Tả Quan, hai mươi bảy hóa hiện Pháp Thân, trăm ngàn vạn kiếp ấy vận số, nuôi nấng thiên hạ, dạy dỗ nhân gian, đạn vàng cung tre mang bên thân, Cô Thần Quả Tú diệt hành tung, phò hộ tiểu tử qua cửa nạn, ngầm trợ khuê phòng hộ người khó sinh, thông minh lợi ích, đậu sởi giảm tiêu, khó bớt cầu ngài liền bớt, khó lành xin ngài tất lành, đại bi đại nguyện, đại thánh đại từ, Cửu Thiên Phụ Nguyên Khai Hóa, Linh Ứng Trương Tiên Đại Đế, Thất Khúc Thánh Nuôi Con Thiên Tôn).”

TỪ ĐIỂN HỮU ÍCH CHO NGƯỜI HỌC TIẾNG ANH

DO NXB LIÊN PHẬT HỘI PHÁT HÀNH