Từ điển thuật ngữ Phật học »» Đang xem mục từ: thụ

---

KẾT QUẢ TRA TỪ

Từ điển Phật Quang

• thụ
  
  (豎) I. Thụ. Phạm,Pàli:Vedanà. Cũng gọi Thống, Giác. Tên của một tâm sở, là1trong5uẩn. Tông Câu xá cho rằng Thụ là 1 trong các tâm sở sinh khởi ở khắp tất cả tâm, là 1 trong 10 Đại địa pháp; tông Duy thức thì cho rằng Thụ là 1 trong 5 Biến hành Thụ sinh ra từ Xúc(tức cảm giác tiếp xúc), là sự hòa hợp của 3 thứ: Căn(cảm quan), cảnh(đối tượng)và thức(chủ thể nhận thức). Nói cách khác, Thụ nghĩa là cảm nhận, tức là cảm nhận các thứ xúc trái ý, thuận tình, không trái không thuận do đó mà sinh ra các cảm giác khổ, vui. Cho nên Thụ là do ảnh hưởng của thế giới bên ngoài đối với sinh lí, tâm lí, tư tưởng... mà phát sinh những cảm giác khổ vui, lo mừng, ưa ghét... từ đó có các cảnh giới lợi (thuận), bất lợi(nghịch), quan hệ không lợi không hại(câu phi), mà sinh ra những cảm nhận chủ quan như khổ, vui... tương ứng, rồi đưa đến một chuỗi những hoạt động tâm lí xa lìa cảnh trái ý và tìm kiếm những cảnh thuận tình. Về ý nghĩa của Thụ, các luận đều có những giải thích khác nhau như: 1. Luận Câu xá quyển 1 cho rằng những cảm giác theo sau Xúc, gọi là Thụ. 2. Luận Thuận chính lí quyển 2 cho rằng, cảm nhận cảnh sở duyên, gọi làChấp thủ thụ; lãnh nạp Xúc theo sau, gọi là Tự tính thụ. 3. Theo luận A tì đạt ma tạng hiển tông quyển 2, căn cứ vào nghĩa lãnh nhận cảnh sở duyên mà bàn về Thụ, cho rằng tất cả tâm, tâm sở đều gọi là Thụ, đặc biệt là chỉ cho cảm nhận theo sau Xúc. 4. Luận Ngũ sự tì bà sa quyển hạ... cho rằng, cảm nhận cảnh sở duyên gọi là Thụ.5. Luận Thành duy thức quyển 3 và Thành duy thức luận thuật kí quyển 3, phần cuối chủ trương Thụ không thể duyên theo Xúc câu sinh, cho nên lãnh nhận tướng của các cảnh giới thuận nghịch... là nghĩa gốc của Thụ. Thuyết này bác bỏ ý nghĩa của 4 thuyết nói ở trước. Về cách phân loại Thụ cũng có nhiều thuyết khác nhau. Cứ theo kinh Tạp a hàm quyển 17 thì Thụ có:Mộtthụ, 2 thụ, 3 thụ, 4 thụ, 5 thụ, 6 thụ, 18 thụ, 36 thụ, 108 thụ, vô lượng thụ... A. Một thụ(Nhất thụ): Tự tướng của khổtuy có 3 thứ là khổ, lạc(vui)và xả(không khổ không vui), nhưng khổ thụ thuộc về khổ khổ, lạc thụ thuộc về hoại khổ và xả thụ thuộc về hành khổ; tất cả đều khổ, vì thế gọi là Một thụ. B. Hai thụ (Nhị thụ): Tâm thụ và thân thụ hợp lại gọi chung là Hai thụ. Những cảm thụ của 5 thức trước như thức mắt cho đến thức thân... là thuộc cảm thụ của nhục thể, cho nên gọi là Thân thụ.Cảm thụ của ý thức thứ 6 là cảm thụ thuộc tinh thần, cho nên gọi là Tâm thụ. Luận Đại tì bà sa quyển 115 có nêu ra sự giải thích của các nhà về Tâm thụ và Thân thụ như sau: 1. Không phân biệt là Thân thụ, có phân biệt là Tâm thụ. 2. Duyên theo cảnh của tự tướng là Thân thụ, duyên theo cảnh của tự tướng và cộng tướng là Tâm thụ. 3. Duyên theo cảnh hiện tại là Thân thụ, duyên theo cảnh 3 đời, cảnh vô vi là Tâm thụ. 4. Duyên theo cảnh có thật là Thân thụ, duyên theo cảnh có thật và có giả là Tâm thụ.5. Đối với cảnh một lần chấp lấy là Thân thụ, đối với cảnh luôn luôn chấp lấy là Tâm thụ.6. Đối với cảnh tạm duyên theo liền rõ biết là Thân thụ, đối với cảnh suy tìm mới rõ biết là Tâm thụ. 7. Nương vào sắc mà duyên theo sắc là Thân thụ, nương vào phi sắc mà duyên theo sắc và phi sắc là Tâm thụ. 8. Luậnsư Thếhữu cho rằng tất cả Thụ đều là Tâm thụ chứ không có Thân thụ C. Ba thụ(Tam thụ): Nương theo tự tướng của Thụ mà có chỗ phân biệt. Tức lãnh nhận những cảm xúc ái, phi ái và loại cảm xúc không thuộc 2 thứ cảm xúc nói trên mà sinh ra 3 thứ cảm giác khổ, lạc, xả. 1. Lạc thụ:Cảm thụ đối với cảnh đáng ưa(vừa ý). 2. Khổ thụ: Cảm nhận đối với cảnh không đáng ưa(không vừa ý). 3. Xả thụ(cũng gọi Bất khổ bất lạc thụ, Phi khổ lạc thụ): Cảm giác đối với cảnh chẳng phải đáng ưa, chẳng phải chẳng đáng ưa (không khổ không vui). D. Bốn thụ(Tứ thụ): Y cứ vào giới hệ khác nhau mà chia thành bốn thứ Thụ: 1. Dục giới hệ thụ (cũng gọi Hữu vị trước thụ): Thuộc về loại Thụ tương ứng với tự thể của ái. 2. Sắc giới hệ thụ. 3. Vô sắc giới hệ thụ. 4. Bất hệ thụ. Ba loại thụ (2, 3, 4) này cũng gọi là Vô vị trước thụ, thuộc loại Thụ bất tương ứng. E. Năm thụ(Ngũ thụ): Cũng gọi Ngũ thụ căn. Căn cứ vào tự tướng của Thân thụ và Tâm thụ mà chia ra 5 thứ: 1. Lạc thụ(cũng gọi Lạc căn): Chỉ cho thân vui thích tương ứng với 5 thức trước và tâm vui thích tương ứng với ý thức thứ 6 của Đệ tam tĩnh lự. 2. Hỉ thụ(cũng gọi Hỉ căn): Chỉ cho tâm vui mừng tương ứng với ý thức của Sơ, Nhị tĩnh lự và cõi Dục. 3. Khổ thụ(cũng gọi Khổ căn): Chỉ cho thân không vui thích tương ứng với 5 thức. 4. Ưu thụ(cũng gọi Ưu căn): Chỉ cho tâm không vui thích tương ứng với ý thức. 5. Xả thụ(cũng gọi Xả căn): Chỉ cho trạng thái chẳng vui thích, chẳng phải chẳng vui thích của thân và tâm. F. Sáu thụ(Lục thụ): Cũng gọi Lục thân thụ, Lục thụ pháp. Chỉ cho 6 căn. Nhờ 6 căn, 6 thức mà được biết 6 cảnh, lại do 6 xúc nhờ sự hòa hợp của căn, cảnh, thức mà có Thụ do nhãn xúc sinh ra, cho đến Thụ do ý xúc sinh ra. G. Mười tám thụ(Thập bát thụ): Cũng gọi Thập bát ý cận hành thụ. Gồm có 6 hỉ ý cận hành, 6 ưu ý cận hành và 6 xả ý cận hành. Nghĩa là 3 Thụ hỉ(mừng), ưu(lo)và xả(không mừng không lo) lấy ý thức làm duyên gần, mỗi thứ đều hoạt động trong 6 cảnh sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp, cho nên có 18 Thụ.H. Ba mươi sáu thụ(Tam thập lục thụ): Cũng gọi Tam thập lục sư cú. Nghĩa là 18 ý cận hành nói ở trên, mỗi ý cận hành đều có nhiễm phẩm và thiện phẩm khác nhau. Như trong 6 hỉ cận hành có đam thị y thuộc thuận nhiễm thụ và xuất li thuộc thuận thiện thụ, tổng cộng thành 36 thụ. I. Một trăm linh tám thụ (Bách bát thụ):Ba mươi sáu thụ nói trên đều có 3 đời quá khứ, hiện tại, vị lai khác nhau cộng lại thành 108 thụ. K. Vô lượng thụ: Căn cứ vào các loạiThụđược trình bày trên đây thì biết tướng củaThụ có vô lượng thứ khác nhau. [X. kinh Tạp a hàm Q.13; Pháp uẩn túc luận Q.9, 10; luận Phát Trí Q.14; luận Thành thực Q.6, 8; luận Câu Xá Q.10; luận Du Già sư địa Q.53; Đại thừa nghĩa chương Q.7; Tạp tập luận thuật kí Q.35]. II. Thụ. Chi thứ 6 trong 12 chi duyên khởi gọi là Thụ chi, là sự rõ biết đối với các thứ tướng khổ, vui... ở thời kì ấu niên, thiếu niên. Thuyết nhất thiết hữu bộ căn cứ vào thuyết Phần vị duyên khởi mà chủ trương thời kì ấu niên, thiếu niên tuy đã rõ biết tướng khổ, vui... nhưng chưa sinh khởi dâm ái, phần vị ở thời kì này gọi là Thụ, đó là lấy 5 uẩn làm thể, chứ không phải lấy Thụ làm thể. Theo quan điểm của Duy thức Đại thừa thì Vô minh và Hành là chi Năng dẫn, 5 chi từ Thức cho đến Thụ là chi Sở dẫn; lại lấy Vô minh và Hành làm Năng huân, 5 chi như Thức... làm chủng tử Sở huân; cũng tức là Thức, Danh sắc, Lục xứ, Xúc... do Vô minh và Hành mà ảnh hưởng đến chủng tử của thức A lại da, gọi là Thụ. [X. kinh Đại nhân trong Trung a hàm Q.24; kinh Đại duyên phương tiện trong Trường a hàm Q.10; luận Du già sư địa Q.56, 93; Thành duy thức luận thuật kí Q.8, phần đầu]. III. Thụ. Từ dịch cũ của Thủ (Phạm:Upàdàna). Tên gọi khác của phiền não.

TRA THEO VẦN TRONG CÁC TỪ ĐIỂN

Hướng dẫn: Quý vị có thể nhập nguyên một từ để tìm xem tất cả những từ ngữ bắt đầu bằng từ đó. Ví dụ, nhập quyết để xem Quyết định tâm, Quyết định tạng luận, Quyết định tín v.v...

Mua sách qua Amazon sẽ được gửi đến tận nhà - trên toàn nước Mỹ, Canada, Âu châu và Úc châu.

XEM TRANG GIỚI THIỆU.

---

      

---