cưu ma la đa:

(鳩摩邏多) Phạm: Kumàralabdha, Kumàralàta. Tổ thứ 19 của Thiền tông. Cũng gọi là Cưu ma la đà, Cự ma la đa, Câu ma la đa, Cứu ma la đà. Dịch ý là Đồng thụ, Đồng thủ, Hào đồng, Đồng tử. Cứ theo Phó pháp tạng nhân duyên truyện quyển 6 chép, thì sư sinh ở nước Đát xoa thủy la, thông minh từ nhỏ nên được gọi là Đồng tử. Sau sư xuất gia học đạo, theo ngài Tăng già da xá thụ pháp, tài học hơn đời. Lúc đầu, sư soạn các luận tại nước Đát xoa thủy la, sau sư đến nước Khiết bàn đà chuyên việc giáo hóa. Bình sinh sư thâm nhập kinh điển Phật giáo, thấu suốt ý chỉ sâu kín, lập chính pháp, phá tà kiến, hưng long Phật pháp. Về sau, sư truyền pháp cho đệ tử là Xà dạ đa. Đại đường tây vực kí cũng ghi chép tương tự như thế, nhưng lại nói sư là Tổ sư của Kinh lượng bộ (tức Kinh bộ), và được người thời bấy giờ tôn xưng là Nhật xuất luận sư (luận sư mặt trời mọc), lại cùng với các ngài Mã minh, Long thụ, Đề bà được gọi chung là Bốn mặt trời soi sáng đời. Đại đường tây vực kí quyển 3 Đát xoa thủy la quốc (Đại 51, 885 thượng), nói: Xưa kia, luận sư Câu ma la da đa (Hán dịch là Đồng thụ) của Kinh bộ đã trứ tác các bộ luận ở nước này. Đại đường tây vực kí quyển 12 Khiết bàn đà quốc (Đại 51, 942 thượng), nói: Vua Vô ưu sai người kiến tạo tháp (tốt đổ ba) trong cung vua, sau nhà vua dời đến ở góc đông bắc của cung, nhường cung cũ để xây cất già lam cho tôn giả Đồng thụ luận sư. Lầu gác cao rộng, tượng Phật uy nghiêm. Tôn giả là người nước Đát xoa thủy la, thông minh dĩnh ngộ từ thuở nhỏ, sớm xa trần tục. (...) Các luận do sư viết, gồm vài chục bộ, lưu hành rất thịnh, ai cũng học tập. Tôn giả là Tổ sư của Kinh bộ vậy. Xuất tam tạng kí tập quyển 11 truyện Ha lê bạt ma, và Tam luận huyền nghĩa trích dẫn bài tựa của Tăng duệ trong luận Thành thật, bảo sư là học giả Tiểu thừa của nước Kế tân, thuộc Tát bà đa bộ, là thầy của Ha lê bạt ma, tác giả luận Thành thật. Năm sinh năm mất không rõ, nhưng theo niên đại của Ha lê bạt ma, và truyền thuyết bốn luận sư mặt trời xuất hiện và thuyết của Phó pháp tạng nhân duyên truyện, thì niên đại tồn tại của sư nên được đặt ở khoảng giữa các ngài Long thụ và Thế thân, tức vào khoảng cuối thế kỉ thứ III Tây lịch. Nhưng Thành duy thức luận thuật kí quyển 2 thì cho rằng sư ra đời khoảng hơn một trăm năm sau đức Phật nhập diệt - còn luận Dị bộ tông luân nói: sau Phật nhập diệt bốn trăm năm Kinh bộ mới bắt đầu chia phái. Như vậy nếu sư là Tổ sư của Kinh bộ thì cũng phải trong bốn trăm năm ấy. Các thuyết lộn xộn, đúng sai thế nào còn phải chờ nghiên cứu mới rõ. Cũng theo các ghi chép trên thì sư đã viết rất nhiều sách, hoặc nói đến vài chục bộ, hoặc năm trăm luận. Trung quán luận sớ quyển 1 phần đầu nói, sư từng viết luận Nhật xuất - Thành duy thức luận thuật kí quyển 4 phần đầu nói, sư đã viết luận Kết phát - Câu xá luận quang kí quyển 2 bảo, sư có trứ tác các luận Dụ man, Si man và Hiển liễu. Lại cứ theo bài tựa của Tăng duệ trong Quan trung xuất Thiền kinh nói, thì bốn mươi ba bài kệ đầu trong kinh Tọa thiền tam muội là do sư làm. Ngoài ra, các học giả cận đại, khi nghiên cứu những chỗ đứt đoạn bằng tiếng Phạm của Đại trang nghiêm kinh luận còn sót lại được phát hiện tại Tân cương, có người chủ trương luận này đã do tay sư viết ra - là vì trước nay Đại trang nghiêm kinh luận được coi là tác phẩm của ngài Mã minh, cho nên ý kiến trên rất được học giới chú ý. [X. luận Câu xá Q.2 - luận A tì đạt ma thuận chính lí Q.38 - Cảnh đức truyền đăng lục Q.2 - Phiên dịch danh nghĩa tập Q.2 - Tiểu thừa Phật giáo khái luận - H. Lüders: Bruchstüeke des Kalpanà maịđitikà des Kumàralàta].