bá hi hoà:

(伯希和) PELLIOT, PAUL (1878 - 1945) Là nhà khảo cổ học và Đông phương học người Pháp. Năm 1900 là nhân viên nghiên cứu trong viện Viễn Đông Học của nước Pháp (École Francaise d’Extrême - Orient), cùng năm, ông đến Bắc Kinh, đúng vào lúc xẩy ra sự kiện Nghĩa Hòa Đoàn, nên phải hết sức phòng ngự Đại sứ quán. Năm 1906 đến 1909, ông tham gia đoàn thám hiểm của nước Pháp đến miền Trung Á Tế Á, năm 1907, vào điều tra trong động Nghìn Phật ở Đôn Hoàng thuộc tỉnh Cam Túc của Trung Quốc, ông đã phát hiện được mấy nghìn quyển kinh sách cổ viết tay, do đó, lừng danh một thời. Tất cả tư liệu được sưu tập lúc ấy đều tàng trữ tại Quốc Dân Đồ thư quán ở Ba Lê và Cát Mĩ (Gime) Bác Vật quán. Năm 1911, Bá Hi Hòa bắt đầu giảng dạy khoa ngôn ngữ, lịch sử và khảo cổ học của miền Trung á tế á tại học viện nước Pháp (Collège de France) và trở thành vị giáo sư đầu tiên về khoa này. Trong thời kì thế giới đại chiến lần thứ nhất, ông giữ chức Tùy viên quân sự tại Đại sứ quán Pháp ở Bắc Kinh, ngoài công việc chính ra, còn thì giờ ông lại nghiên cứu về Trung Quốc và Mông Cổ. Năm 1920, ông là hội viên viện Học sĩ, năm 1935, giữ chức Hội trưởng Á Châu Học Hội (Société asiatique). Ngoài ra, ông còn được bầu làm Phó hội trưởng hội Địa lí học, đồng thời, là một trong các biên tập viên Đông phương học tạp chí, Thông báo (T’ung Pao). Năm 1945, ông giảng tại Đại học Cáp-phật (Harvard) ở nước Mĩ, sau về Pháp lâm bệnh và mất, thọ sáu mươi tám tuổi. Bá Hi Hòa thông thạo mấy thứ tiếng Đông, Tây, học thức rất rộng, đặc biệt tâm đắc các môn lịch sử miền Trung Á Tế Á, Trung Quốc mục lục học, lịch sử mĩ thuật, lịch sử Mông Cổ và lịch sử bang giao Đông, Tây v.v... Về trứ tác thì Bá Hi Hòa có viết chung với Sa uyển (Emanuel Edouard Chavannes) người Pháp, các sách: Trung Quốc phát hiện Ma Ni giáo di văn khảo thích (Un traité Manichéen retrouvé en Chine, 1913, khảo cứu và giải thích những bản văn còn lại của Ma Ni giáo được tìm thấy tại Trung Quốc), Đôn Hoàng Đồ Lục (Les Grottes de Touen-houang, 1920 - 1926, 6 vols., Những hang động Đôn Hoàng), và viết chung với Vũ Điền Hanh, người Nhật Bản, sách: Đôn Hoàng Di Thư Đệ Nhất tập, 1926 (Những sách còn lại ở Đôn Hoàng tập I, 1926), và các sách báo cáo của đội thám hiểm Bá Hi Hòa nhan đề: La Mission Pelliot en Asie Centrale (Đoàn điều tra Bá Hi Hòa tại Trung Á) được tiếp tục ấn hành từ sau năm 1923. Sự phát hiện các cổ vật tại Đôn Hoàng của ông là một cống hiến cực lớn đối với toàn thể học thuật giới. [X. Vũ điền bác sĩ sử học luận văn học tập hạ, J. J. L. Duyvendak: Paul Pelliot, TP. XXXVIII, 1948).