Người khôn ngoan chỉ nói khi có điều cần nói, kẻ ngu ngốc thì nói ra vì họ buộc phải nói. (Wise men speak because they have something to say; fools because they have to say something. )Plato
Lấy sự nghe biết nhiều, luyến mến nơi đạo, ắt khó mà hiểu đạo. Bền chí phụng sự theo đạo thì mới hiểu thấu đạo rất sâu rộng.Kinh Bốn mươi hai chương
Mục đích cuộc đời ta là sống hạnh phúc. (The purpose of our lives is to be happy.)Đức Đạt-lai Lạt-ma XIV
Tôi không hóa giải các bất ổn mà hóa giải cách suy nghĩ của mình. Sau đó, các bất ổn sẽ tự chúng được hóa giải. (I do not fix problems. I fix my thinking. Then problems fix themselves.)Louise Hay
Hạnh phúc chân thật là sự yên vui, thanh thản mà mỗi chúng ta có thể đạt đến bất chấp những khó khăn hay nghịch cảnh. Tủ sách Rộng Mở Tâm Hồn
Nỗ lực mang đến hạnh phúc cho người khác sẽ nâng cao chính bản thân ta. (An effort made for the happiness of others lifts above ourselves.)Lydia M. Child
Nếu người nói nhiều kinh, không hành trì, phóng dật; như kẻ chăn bò người, không phần Sa-môn hạnh.Kinh Pháp cú (Kệ số 19)
Người khôn ngoan học được nhiều hơn từ một câu hỏi ngốc nghếch so với những gì kẻ ngốc nghếch học được từ một câu trả lời khôn ngoan. (A wise man can learn more from a foolish question than a fool can learn from a wise answer.)Bruce Lee
Thành công là tìm được sự hài lòng trong việc cho đi nhiều hơn những gì bạn nhận được. (Success is finding satisfaction in giving a little more than you take.)Christopher Reeve
Nếu không yêu thương chính mình, bạn không thể yêu thương người khác. Nếu bạn không có từ bi đối với mình, bạn không thể phát triển lòng từ bi đối với người khác.Đức Đạt-lai Lạt-ma XIV
Trang chủ- Danh mục
- Đại từ điển Phật Quang
- Đang xem mục từ: thập lục tâm
Trang chủ »» Danh mục »» Đại từ điển Phật Quang »» Đang xem mục từ: thập lục tâm »»
Đại từ điển Phật Quang »» Đang xem mục từ: thập lục tâm
KẾT QUẢ TRA TỪ
thập lục tâm:
(十六心) Chỉ cho 16 thứ trí tuệ do dùng trí vô lậu hiện quán Tứ đế mà đạt được, gọi là Thập lục tâm, theo thuyết của tông Câu xá. Trí vô lậu là trí dứt trừ phiền não trong 3 cõi Dục, Sắc và Vô sắc mà chứng được chân lí của Phật giáo(trí Xuất thế gian). Hiện quán là phương pháp nhận thức thông qua thiền định, chứ không qua các khái niệm ngôn ngữ, văn tự, khiến cho chân lí Phật giáo trực tiếp hiện bày ở trước mặt. Trong Phật giáo Tiểu thừa, phương pháp nhận thức này đặc biệt lấy Tứ đế làm đối tượng nhận thức, gọi là Thánh đế hiện quán, cũng chính là theo thứ tự quán xét lí Tứ đế trong 3 cõi: Trước hết duyênKhổ đế ở cõi Dục để quán xét thì sinh khởi Pháp nhẫn trí vô lậu, sau đó lại sinh khởi Pháp trí; kế đến duyên Khổ đế ở cõi Sắc, cõi Vô sắc mà quán xét thì sinh khởi Loại nhẫn trí, Loại trí; theo đây, 3 đế còn lại là Tập, Diệt, Đạo mỗi đế cũng đều sinh khởi 4 trí, cộng chung thành 16 thứ trí tuệ, gọi là Thập lục tâm. Cứ theo phẩm Hiền thánh trong luận Câu xá quyển 23 thì Thập lục tâm là: 1. Khổ pháp trí nhẫn (Phạm:Du#khe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán khổ đế cõi Dục, dứt trừ kiến hoặc của Khổ đế mê lầm. 2. Khổ pháp trí (Phạm: Du#khe dharma-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của cõi Dục, ấn chứng lí Khổ đế. 3. Tập pháp trí nhẫn (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Tập đế mê lầm. 4. Tập pháp trí (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, ấn chứng lí Tập đế. 5. Diệt pháp trí nhẫn (Phạm:Nirodhe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Diệt đế mê lầm. 6. Diệt pháp trí (Phạm: Nirodhe dharma-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, ấn chứng lí Diệt đế. 7. Đạo pháp trí nhẫn (Phạm:Màrge dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Đạo đế mê lầm. 8. Đạo pháp trí (Phạm: Màrge dharma-jĩàna): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, ấn chứng lí Đạo đế. 9. Khổ loại trí nhẫn (Phạm:Du#khe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Khổ đế. 10. Khổ loại trí (Phạm: Du#khe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Khổ đế. 11. Tập loại trí nhẫn (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Tập đế. 12. Tập loại trí (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng líTập đế. 13. Diệt loại trí nhẫn(Phạm:Nirodhe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Diệt đế. 14. Diệt loại trí (Phạm: Nirodhe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Diệt đế. 15. Đạo loại trí nhẫn (Phạm:Màrge ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Đạo đế. 16. Đạo loại trí(Phạm:Màrge ’nvaya- jĩàna): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Đạo đế. Nói một cách khái quát, trí hiện quán Tứ đế của cõi Dục gọi là Pháp trí; trí hiện quán Tứ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc gọi là Loại trí. Loại nghĩa là giống, tức là giống với pháp của cõi Dục đã nói ở trước. Pháp trí và Loại trí mỗi trí lại có Nhẫn và Trí, hợp chung là Bát nhẫn bát trí. Nhẫn tức là dùng Nhẫn(chấp nhận) để đoạn trừ phiền não, như Pháp nhẫn, Loại nhẫn đều thuộc về Vô gián đạo; còn Tríthìtức là dùng Trí để ấn chứng chân lí, như Pháp trí, Loại trí đều thuộc về Giải thoát đạo. Vô gián đạo và Giải thoát đạo đều là 1 trong 4 đạo để tu hành Phật đạo, cầu được niết bàn giải thoát. Ở trên cho Nhẫn thuộc về Vô gián đạo, là vì ở giai đoạn này đã chấp nhận lí Tứ đế mà không mảy may bị thể của Hoặc (phiền não) làm chướng ngại, gián cách; cho Trí thuộc về Giải thoát đạo, là vì đã rõ biết lí Tứ đế, liền tự nhiên dứt trừ thể của Hoặc mà được giải thoát. Còn trong 16 tâm thì 15 tâm trước thuộc Dự lưu hướng của quả vị tu hành Kiến đạo, cũng gọi là Thập ngũ sát na. Một tâm sau cùng thì thuộc về quả Dự lưu của quả vị Tu đạo. [X. luận Đại tì bà sa Q.196; luận Câu xá Q.25; luận Tạpa tì đàm tâm Q.5; luận Thành duy thức Q.9]. (xt. Kiến Đạo).
(十六心) Chỉ cho 16 thứ trí tuệ do dùng trí vô lậu hiện quán Tứ đế mà đạt được, gọi là Thập lục tâm, theo thuyết của tông Câu xá. Trí vô lậu là trí dứt trừ phiền não trong 3 cõi Dục, Sắc và Vô sắc mà chứng được chân lí của Phật giáo(trí Xuất thế gian). Hiện quán là phương pháp nhận thức thông qua thiền định, chứ không qua các khái niệm ngôn ngữ, văn tự, khiến cho chân lí Phật giáo trực tiếp hiện bày ở trước mặt. Trong Phật giáo Tiểu thừa, phương pháp nhận thức này đặc biệt lấy Tứ đế làm đối tượng nhận thức, gọi là Thánh đế hiện quán, cũng chính là theo thứ tự quán xét lí Tứ đế trong 3 cõi: Trước hết duyênKhổ đế ở cõi Dục để quán xét thì sinh khởi Pháp nhẫn trí vô lậu, sau đó lại sinh khởi Pháp trí; kế đến duyên Khổ đế ở cõi Sắc, cõi Vô sắc mà quán xét thì sinh khởi Loại nhẫn trí, Loại trí; theo đây, 3 đế còn lại là Tập, Diệt, Đạo mỗi đế cũng đều sinh khởi 4 trí, cộng chung thành 16 thứ trí tuệ, gọi là Thập lục tâm. Cứ theo phẩm Hiền thánh trong luận Câu xá quyển 23 thì Thập lục tâm là: 1. Khổ pháp trí nhẫn (Phạm:Du#khe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán khổ đế cõi Dục, dứt trừ kiến hoặc của Khổ đế mê lầm. 2. Khổ pháp trí (Phạm: Du#khe dharma-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của cõi Dục, ấn chứng lí Khổ đế. 3. Tập pháp trí nhẫn (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Tập đế mê lầm. 4. Tập pháp trí (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, ấn chứng lí Tập đế. 5. Diệt pháp trí nhẫn (Phạm:Nirodhe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Diệt đế mê lầm. 6. Diệt pháp trí (Phạm: Nirodhe dharma-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, ấn chứng lí Diệt đế. 7. Đạo pháp trí nhẫn (Phạm:Màrge dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Đạo đế mê lầm. 8. Đạo pháp trí (Phạm: Màrge dharma-jĩàna): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, ấn chứng lí Đạo đế. 9. Khổ loại trí nhẫn (Phạm:Du#khe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Khổ đế. 10. Khổ loại trí (Phạm: Du#khe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Khổ đế. 11. Tập loại trí nhẫn (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Tập đế. 12. Tập loại trí (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng líTập đế. 13. Diệt loại trí nhẫn(Phạm:Nirodhe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Diệt đế. 14. Diệt loại trí (Phạm: Nirodhe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Diệt đế. 15. Đạo loại trí nhẫn (Phạm:Màrge ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Đạo đế. 16. Đạo loại trí(Phạm:Màrge ’nvaya- jĩàna): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Đạo đế. Nói một cách khái quát, trí hiện quán Tứ đế của cõi Dục gọi là Pháp trí; trí hiện quán Tứ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc gọi là Loại trí. Loại nghĩa là giống, tức là giống với pháp của cõi Dục đã nói ở trước. Pháp trí và Loại trí mỗi trí lại có Nhẫn và Trí, hợp chung là Bát nhẫn bát trí. Nhẫn tức là dùng Nhẫn(chấp nhận) để đoạn trừ phiền não, như Pháp nhẫn, Loại nhẫn đều thuộc về Vô gián đạo; còn Tríthìtức là dùng Trí để ấn chứng chân lí, như Pháp trí, Loại trí đều thuộc về Giải thoát đạo. Vô gián đạo và Giải thoát đạo đều là 1 trong 4 đạo để tu hành Phật đạo, cầu được niết bàn giải thoát. Ở trên cho Nhẫn thuộc về Vô gián đạo, là vì ở giai đoạn này đã chấp nhận lí Tứ đế mà không mảy may bị thể của Hoặc (phiền não) làm chướng ngại, gián cách; cho Trí thuộc về Giải thoát đạo, là vì đã rõ biết lí Tứ đế, liền tự nhiên dứt trừ thể của Hoặc mà được giải thoát. Còn trong 16 tâm thì 15 tâm trước thuộc Dự lưu hướng của quả vị tu hành Kiến đạo, cũng gọi là Thập ngũ sát na. Một tâm sau cùng thì thuộc về quả Dự lưu của quả vị Tu đạo. [X. luận Đại tì bà sa Q.196; luận Câu xá Q.25; luận Tạpa tì đàm tâm Q.5; luận Thành duy thức Q.9]. (xt. Kiến Đạo).
Nếu muốn duyệt qua từng vần trong từ điển,
xin nhập vào ô dưới đây vần tương ứng. Ví dụ: A, B, C...
_______________
MUA THỈNH KINH SÁCH PHẬT HỌC
DO NXB LIÊN PHẬT HỘI PHÁT HÀNH
Em Là Vì Sao Sáng
Chuyện Vãng Sanh - Tập 2
Hạnh phúc là điều có thật
Đức Phật và chúng đệ tử
Mua sách qua Amazon sẽ được gửi đến tận nhà - trên toàn nước Mỹ, Canada, Âu châu và Úc châu.
Quý vị đang truy cập từ IP 216.73.216.66 và chưa ghi danh hoặc đăng nhập trên máy tính này. Nếu là thành viên, quý vị chỉ cần đăng nhập một lần duy nhất trên thiết bị truy cập, bằng email và mật khẩu đã chọn.
Chúng tôi khuyến khích việc ghi danh thành viên ,để thuận tiện trong việc chia sẻ thông tin, chia sẻ kinh nghiệm sống giữa các thành viên, đồng thời quý vị cũng sẽ nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ban Quản Trị trong quá trình sử dụng website này.
Việc ghi danh là hoàn toàn miễn phí và tự nguyện.
Ghi danh hoặc đăng nhập
Thành viên đang online:
Viên Hiếu Thành Huệ Lộc 1959 Bữu Phước Chúc Huy Minh Pháp Tự minh hung thich Diệu Âm Phúc Thành Phan Huy Triều Phạm Thiên Trương Quang Quý Johny Dinhvinh1964 Pascal Bui Vạn Phúc Giác Quý Trần Thị Huyền Chanhniem Forever NGUYỄN TRỌNG TÀI KỲ Dương Ngọc Cường Mr. Device Tri Huynh Thích Nguyên Mạnh Thích Quảng Ba T TH Tam Thien Tam Nguyễn Sĩ Long caokiem hoangquycong Lãn Tử Ton That Nguyen ngtieudao Lê Quốc Việt Du Miên Quang-Tu Vu phamthanh210 An Khang 63 zeus7777 Trương Ngọc Trân Diệu Tiến ... ...
... ...
Viên Hiếu Thành Huệ Lộc 1959 Bữu Phước Chúc Huy Minh Pháp Tự minh hung thich Diệu Âm Phúc Thành Phan Huy Triều Phạm Thiên Trương Quang Quý Johny Dinhvinh1964 Pascal Bui Vạn Phúc Giác Quý Trần Thị Huyền Chanhniem Forever NGUYỄN TRỌNG TÀI KỲ Dương Ngọc Cường Mr. Device Tri Huynh Thích Nguyên Mạnh Thích Quảng Ba T TH Tam Thien Tam Nguyễn Sĩ Long caokiem hoangquycong Lãn Tử Ton That Nguyen ngtieudao Lê Quốc Việt Du Miên Quang-Tu Vu phamthanh210 An Khang 63 zeus7777 Trương Ngọc Trân Diệu Tiến ... ... ... ...