Dầu giữa bãi chiến trường, thắng ngàn ngàn quân địch, không bằng tự thắng mình, thật chiến thắng tối thượng.Kinh Pháp cú (Kệ số 103)
Các sinh vật đang sống trên địa cầu này, dù là người hay vật, là để cống hiến theo cách riêng của mình, cho cái đẹp và sự thịnh vượng của thế giới.Đức Đạt-lai Lạt-ma XIV
Tôi phản đối bạo lực vì ngay cả khi nó có vẻ như điều tốt đẹp thì đó cũng chỉ là tạm thời, nhưng tội ác nó tạo ra thì tồn tại mãi mãi. (I object to violence because when it appears to do good, the good is only temporary; the evil it does is permanent.)Mahatma Gandhi
Tìm lỗi của người khác rất dễ, tự thấy lỗi của mình rất khó. Kinh Pháp cú
Đối với người không nỗ lực hoàn thiện thì trải qua một năm chỉ già thêm một tuổi mà chẳng có gì khác hơn.Sưu tầm
Thương yêu là phương thuốc diệu kỳ có thể giúp mỗi người chúng ta xoa dịu những nỗi đau của chính mình và mọi người quanh ta.Tủ sách Rộng Mở Tâm Hồn
Như bông hoa tươi đẹp, có sắc lại thêm hương; cũng vậy, lời khéo nói, có làm, có kết quả.Kinh Pháp cú (Kệ số 52)
Đừng cư xử với người khác tương ứng với sự xấu xa của họ, mà hãy cư xử tương ứng với sự tốt đẹp của bạn. (Don't treat people as bad as they are, treat them as good as you are.)Khuyết danh
Ai bác bỏ đời sau, không ác nào không làm.Kinh Pháp cú (Kệ số 176)
Sự hiểu biết là chưa đủ, chúng ta cần phải biết ứng dụng. Sự nhiệt tình là chưa đủ, chúng ta cần phải bắt tay vào việc. (Knowing is not enough; we must apply. Willing is not enough; we must do.)Johann Wolfgang von Goethe
Trang chủ- Danh mục
- Đại từ điển Phật Quang
- Đang xem mục từ: thập lục tâm
Trang chủ »» Danh mục »» Đại từ điển Phật Quang »» Đang xem mục từ: thập lục tâm »»
Đại từ điển Phật Quang »» Đang xem mục từ: thập lục tâm
KẾT QUẢ TRA TỪ
thập lục tâm:
(十六心) Chỉ cho 16 thứ trí tuệ do dùng trí vô lậu hiện quán Tứ đế mà đạt được, gọi là Thập lục tâm, theo thuyết của tông Câu xá. Trí vô lậu là trí dứt trừ phiền não trong 3 cõi Dục, Sắc và Vô sắc mà chứng được chân lí của Phật giáo(trí Xuất thế gian). Hiện quán là phương pháp nhận thức thông qua thiền định, chứ không qua các khái niệm ngôn ngữ, văn tự, khiến cho chân lí Phật giáo trực tiếp hiện bày ở trước mặt. Trong Phật giáo Tiểu thừa, phương pháp nhận thức này đặc biệt lấy Tứ đế làm đối tượng nhận thức, gọi là Thánh đế hiện quán, cũng chính là theo thứ tự quán xét lí Tứ đế trong 3 cõi: Trước hết duyênKhổ đế ở cõi Dục để quán xét thì sinh khởi Pháp nhẫn trí vô lậu, sau đó lại sinh khởi Pháp trí; kế đến duyên Khổ đế ở cõi Sắc, cõi Vô sắc mà quán xét thì sinh khởi Loại nhẫn trí, Loại trí; theo đây, 3 đế còn lại là Tập, Diệt, Đạo mỗi đế cũng đều sinh khởi 4 trí, cộng chung thành 16 thứ trí tuệ, gọi là Thập lục tâm. Cứ theo phẩm Hiền thánh trong luận Câu xá quyển 23 thì Thập lục tâm là: 1. Khổ pháp trí nhẫn (Phạm:Du#khe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán khổ đế cõi Dục, dứt trừ kiến hoặc của Khổ đế mê lầm. 2. Khổ pháp trí (Phạm: Du#khe dharma-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của cõi Dục, ấn chứng lí Khổ đế. 3. Tập pháp trí nhẫn (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Tập đế mê lầm. 4. Tập pháp trí (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, ấn chứng lí Tập đế. 5. Diệt pháp trí nhẫn (Phạm:Nirodhe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Diệt đế mê lầm. 6. Diệt pháp trí (Phạm: Nirodhe dharma-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, ấn chứng lí Diệt đế. 7. Đạo pháp trí nhẫn (Phạm:Màrge dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Đạo đế mê lầm. 8. Đạo pháp trí (Phạm: Màrge dharma-jĩàna): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, ấn chứng lí Đạo đế. 9. Khổ loại trí nhẫn (Phạm:Du#khe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Khổ đế. 10. Khổ loại trí (Phạm: Du#khe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Khổ đế. 11. Tập loại trí nhẫn (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Tập đế. 12. Tập loại trí (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng líTập đế. 13. Diệt loại trí nhẫn(Phạm:Nirodhe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Diệt đế. 14. Diệt loại trí (Phạm: Nirodhe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Diệt đế. 15. Đạo loại trí nhẫn (Phạm:Màrge ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Đạo đế. 16. Đạo loại trí(Phạm:Màrge ’nvaya- jĩàna): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Đạo đế. Nói một cách khái quát, trí hiện quán Tứ đế của cõi Dục gọi là Pháp trí; trí hiện quán Tứ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc gọi là Loại trí. Loại nghĩa là giống, tức là giống với pháp của cõi Dục đã nói ở trước. Pháp trí và Loại trí mỗi trí lại có Nhẫn và Trí, hợp chung là Bát nhẫn bát trí. Nhẫn tức là dùng Nhẫn(chấp nhận) để đoạn trừ phiền não, như Pháp nhẫn, Loại nhẫn đều thuộc về Vô gián đạo; còn Tríthìtức là dùng Trí để ấn chứng chân lí, như Pháp trí, Loại trí đều thuộc về Giải thoát đạo. Vô gián đạo và Giải thoát đạo đều là 1 trong 4 đạo để tu hành Phật đạo, cầu được niết bàn giải thoát. Ở trên cho Nhẫn thuộc về Vô gián đạo, là vì ở giai đoạn này đã chấp nhận lí Tứ đế mà không mảy may bị thể của Hoặc (phiền não) làm chướng ngại, gián cách; cho Trí thuộc về Giải thoát đạo, là vì đã rõ biết lí Tứ đế, liền tự nhiên dứt trừ thể của Hoặc mà được giải thoát. Còn trong 16 tâm thì 15 tâm trước thuộc Dự lưu hướng của quả vị tu hành Kiến đạo, cũng gọi là Thập ngũ sát na. Một tâm sau cùng thì thuộc về quả Dự lưu của quả vị Tu đạo. [X. luận Đại tì bà sa Q.196; luận Câu xá Q.25; luận Tạpa tì đàm tâm Q.5; luận Thành duy thức Q.9]. (xt. Kiến Đạo).
(十六心) Chỉ cho 16 thứ trí tuệ do dùng trí vô lậu hiện quán Tứ đế mà đạt được, gọi là Thập lục tâm, theo thuyết của tông Câu xá. Trí vô lậu là trí dứt trừ phiền não trong 3 cõi Dục, Sắc và Vô sắc mà chứng được chân lí của Phật giáo(trí Xuất thế gian). Hiện quán là phương pháp nhận thức thông qua thiền định, chứ không qua các khái niệm ngôn ngữ, văn tự, khiến cho chân lí Phật giáo trực tiếp hiện bày ở trước mặt. Trong Phật giáo Tiểu thừa, phương pháp nhận thức này đặc biệt lấy Tứ đế làm đối tượng nhận thức, gọi là Thánh đế hiện quán, cũng chính là theo thứ tự quán xét lí Tứ đế trong 3 cõi: Trước hết duyênKhổ đế ở cõi Dục để quán xét thì sinh khởi Pháp nhẫn trí vô lậu, sau đó lại sinh khởi Pháp trí; kế đến duyên Khổ đế ở cõi Sắc, cõi Vô sắc mà quán xét thì sinh khởi Loại nhẫn trí, Loại trí; theo đây, 3 đế còn lại là Tập, Diệt, Đạo mỗi đế cũng đều sinh khởi 4 trí, cộng chung thành 16 thứ trí tuệ, gọi là Thập lục tâm. Cứ theo phẩm Hiền thánh trong luận Câu xá quyển 23 thì Thập lục tâm là: 1. Khổ pháp trí nhẫn (Phạm:Du#khe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán khổ đế cõi Dục, dứt trừ kiến hoặc của Khổ đế mê lầm. 2. Khổ pháp trí (Phạm: Du#khe dharma-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của cõi Dục, ấn chứng lí Khổ đế. 3. Tập pháp trí nhẫn (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Tập đế mê lầm. 4. Tập pháp trí (Phạm: Samudaye dharma-jĩàna): Hiện quán Tập đế của cõi Dục, ấn chứng lí Tập đế. 5. Diệt pháp trí nhẫn (Phạm:Nirodhe dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Diệt đế mê lầm. 6. Diệt pháp trí (Phạm: Nirodhe dharma-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Dục, ấn chứng lí Diệt đế. 7. Đạo pháp trí nhẫn (Phạm:Màrge dharma-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, đoạn trừ Kiến hoặc của Đạo đế mê lầm. 8. Đạo pháp trí (Phạm: Màrge dharma-jĩàna): Hiện quán Đạo đế của cõi Dục, ấn chứng lí Đạo đế. 9. Khổ loại trí nhẫn (Phạm:Du#khe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Khổ đế. 10. Khổ loại trí (Phạm: Du#khe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Khổ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Khổ đế. 11. Tập loại trí nhẫn (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Tập đế. 12. Tập loại trí (Phạm: Samudaye ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Tập đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng líTập đế. 13. Diệt loại trí nhẫn(Phạm:Nirodhe ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Diệt đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Diệt đế. 14. Diệt loại trí (Phạm: Nirodhe ’nvaya-jĩàna): Hiện quán Diệt đế của cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Diệt đế. 15. Đạo loại trí nhẫn (Phạm:Màrge ’nvaya-jĩàna-kwànti): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, đoạn trừ Kiến hoặc đối với Đạo đế. 16. Đạo loại trí(Phạm:Màrge ’nvaya- jĩàna): Hiện quán Đạo đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc, ấn chứng lí Đạo đế. Nói một cách khái quát, trí hiện quán Tứ đế của cõi Dục gọi là Pháp trí; trí hiện quán Tứ đế của 2 cõi Sắc, Vô sắc gọi là Loại trí. Loại nghĩa là giống, tức là giống với pháp của cõi Dục đã nói ở trước. Pháp trí và Loại trí mỗi trí lại có Nhẫn và Trí, hợp chung là Bát nhẫn bát trí. Nhẫn tức là dùng Nhẫn(chấp nhận) để đoạn trừ phiền não, như Pháp nhẫn, Loại nhẫn đều thuộc về Vô gián đạo; còn Tríthìtức là dùng Trí để ấn chứng chân lí, như Pháp trí, Loại trí đều thuộc về Giải thoát đạo. Vô gián đạo và Giải thoát đạo đều là 1 trong 4 đạo để tu hành Phật đạo, cầu được niết bàn giải thoát. Ở trên cho Nhẫn thuộc về Vô gián đạo, là vì ở giai đoạn này đã chấp nhận lí Tứ đế mà không mảy may bị thể của Hoặc (phiền não) làm chướng ngại, gián cách; cho Trí thuộc về Giải thoát đạo, là vì đã rõ biết lí Tứ đế, liền tự nhiên dứt trừ thể của Hoặc mà được giải thoát. Còn trong 16 tâm thì 15 tâm trước thuộc Dự lưu hướng của quả vị tu hành Kiến đạo, cũng gọi là Thập ngũ sát na. Một tâm sau cùng thì thuộc về quả Dự lưu của quả vị Tu đạo. [X. luận Đại tì bà sa Q.196; luận Câu xá Q.25; luận Tạpa tì đàm tâm Q.5; luận Thành duy thức Q.9]. (xt. Kiến Đạo).
Nếu muốn duyệt qua từng vần trong từ điển,
xin nhập vào ô dưới đây vần tương ứng. Ví dụ: A, B, C...
_______________
TỪ ĐIỂN HỮU ÍCH CHO NGƯỜI HỌC TIẾNG ANH
DO NXB LIÊN PHẬT HỘI PHÁT HÀNH
BẢN BÌA CỨNG (HARDCOVER)
1200 trang - 54.99 USD
BẢN BÌA THƯỜNG (PAPERBACK)
1200 trang - 45.99 USD
BẢN BÌA CỨNG (HARDCOVER)
728 trang - 29.99 USD
BẢN BÌA THƯỜNG (PAPERBACK)
728 trang - 22.99 USD
Mua sách qua Amazon sẽ được gửi đến tận nhà - trên toàn nước Mỹ, Canada, Âu châu và Úc châu.
Quý vị đang truy cập từ IP 216.73.216.125 và chưa ghi danh hoặc đăng nhập trên máy tính này. Nếu là thành viên, quý vị chỉ cần đăng nhập một lần duy nhất trên thiết bị truy cập, bằng email và mật khẩu đã chọn.
Chúng tôi khuyến khích việc ghi danh thành viên ,để thuận tiện trong việc chia sẻ thông tin, chia sẻ kinh nghiệm sống giữa các thành viên, đồng thời quý vị cũng sẽ nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ban Quản Trị trong quá trình sử dụng website này.
Việc ghi danh là hoàn toàn miễn phí và tự nguyện.
Ghi danh hoặc đăng nhập
Thành viên đang online:
Viên Hiếu Thành Huệ Lộc 1959 Bữu Phước Chúc Huy Minh Pháp Tự minh hung thich Diệu Âm Phúc Thành Phan Huy Triều Phạm Thiên Trương Quang Quý Johny Dinhvinh1964 Pascal Bui Vạn Phúc Giác Quý Trần Thị Huyền Chanhniem Forever NGUYỄN TRỌNG TÀI KỲ Dương Ngọc Cường Mr. Device Tri Huynh Thích Nguyên Mạnh Thích Quảng Ba T TH Tam Thien Tam Nguyễn Sĩ Long caokiem hoangquycong Lãn Tử Ton That Nguyen ngtieudao Lê Quốc Việt Du Miên Quang-Tu Vu phamthanh210 An Khang 63 zeus7777 Trương Ngọc Trân Diệu Tiến ... ...
... ...
Viên Hiếu Thành Huệ Lộc 1959 Bữu Phước Chúc Huy Minh Pháp Tự minh hung thich Diệu Âm Phúc Thành Phan Huy Triều Phạm Thiên Trương Quang Quý Johny Dinhvinh1964 Pascal Bui Vạn Phúc Giác Quý Trần Thị Huyền Chanhniem Forever NGUYỄN TRỌNG TÀI KỲ Dương Ngọc Cường Mr. Device Tri Huynh Thích Nguyên Mạnh Thích Quảng Ba T TH Tam Thien Tam Nguyễn Sĩ Long caokiem hoangquycong Lãn Tử Ton That Nguyen ngtieudao Lê Quốc Việt Du Miên Quang-Tu Vu phamthanh210 An Khang 63 zeus7777 Trương Ngọc Trân Diệu Tiến ... ... ... ...