tam tâm:

(三心) Ba thứ tâm. I. Tam Tâm. Chỉ cho Chí thành tâm, Thâm tâm và Hồi hướng phát nguyện tâm mà hành giả Tịnh độ phát để cầu được vãng sinh. Tương đương với Chí tâm, Tín nhạo tâm, Dục sinh tâm của nguyện thứ 18 trong 48 nguyện của đức Phật A di đà. Về sự giải thích Tam tâm có nhiều thuyết khác nhau. Quán Vô lượng thọ kinh nghĩa sớ quyển cuối của ngài Tịnh ảnh cho rằng: Chí thành tâm là khởi hành bất hư, thực tâm cầu đi đến; Thâm tâm là tin tưởng sâu xa tha thiết, muốn sinh về nước kia; Hồi hướng phát nguyện tâm, cầu thẳng tới gọi là nguyện; cầu tới kèm theo điều thiện là hồi hướng. Trong Vãng sinh lễ tán kệ, ngài Thiện đạo cho rằng: Chí thành tâm là thân nghiệp lễ bái đức Phật A di đà, khẩu nghiệp tán thán công đức của Phật, ý nghiệp chuyên quán niệm danh hiệu Phật, như thế 3 nghiệp đều phải chân thật chí thành; Thâm tâm tức là lòng tin chân thật, tự tin thân mình là thân phàm phu đủ thứ phiền não, thiện căn yếu kém, trôi giạt trong 3 cõi, khó ra khỏi nhà lửa; nay tin thệ nguyện rộng lớn của Phật A di đà và xưng niệm danh hiệu của Ngài, dù chỉ niệm 10 tiếng, 1 tiếng... cũng nhất định được vãng sinh, đó là niền tin sâu xa không 1 mảy ngờ vực; Hồi hướng phát nguyện tâm nghĩa là tất cả thiện căn tu được đều hồi hướng cho việc vãng sinh Tịnh độ. Ngoài ra, luận Tịnh độ quyển thượng của ngài Ca tài, Vãng sinh luận sớ của ngài Trí quang, Quán kinh sớ diệu tông sao quyển 6 của ngài Tri lễ... đều cho rằng 3 tâm này giống với Trực tâm, Thâm tâm và Đại bi tâm nói trong luận Đại thừa khởi tín, đều được phát khởi vào lúc đạt đến vị cuối cùng của giai vị Thập tín. [X. Quán vô lượng thọ Phật kinh sớ Q.hạ; Phiên dịch danh nghĩa tập Q.11; Niệm Phật tam tâm yếu tập; Niệm Phật danh nghĩa tập Q.trung]. II. Tam Tâm. Chỉ cho Trực tâm, Thâm tâm và Đại bi tâm mà Bồ tát phát khởi khi thành tựu được giai vị Thập tín. 1. Trực tâm: Chỉ cho tâm chình hiệu chân như. 2. Thâm tâm: Chỉ cho tâm ưa thích tích tập tất cả các thiện hạnh. 3. Đại bi tâm: Chỉ cho tâm muốn cứu giúp tất cả các chúng sinh khổ nạn. Ba tâm này do luận Đại thừa khởi tín thành lập, giống với Trực tâm, Thâm tâm và Đại thừa tâm nói trong phẩm Phật quốc kinh Duy ma quyển thượng. [X. luận Tịnh độ Q.thượng (Ca tài); Hoa nghiêm kinh sớ Q.18]. III. Tam Tâm. Chỉ cho 3 thứ tâm do Bồ tát từ Sơ địa trở lên phát khởi, đó là: 1. Chân tâm(cũng gọi Siêu việt tâm): Tức là tâm của trí căn bản vô phân biệt. 2. Phương tiện tâm: Tức là tâm dùng trí hậu đắc làm lợiíchchúng sinh. 3. Nghiệp thức tâm: Tức là tâm còn lưu lại sự sinh diệt nhỏ nhiệm khi sinh khởi 2 trí căn bản và hậu đắc. [X. luận Đại thừa khởi tín; Đại thừa khởi tín luận nghĩa sớ Q.hạ]. IV. Tam Tâm. Chỉ cho 3 thứ tâm mà người phàm phu chưa thể trừ bỏ được. Đó là: 1. Khởi sự tâm: Chỉ cho tâm do phiền não sinh khởi ở Tứ trụ địa thô trọng, mạnh mẽ, có khả năng phát khởi các nghiệp sự ngăn che hóa thân của Phật. Bồ tát tu tập đạo phục kết, đoạn trừ tâm này, cho nên được hóa thân. 2. Y căn bản tâm: Tâm nương vào vô minh căn bản mà sinh phiền não (hoặc) Tứ trụ địa. Tâm này ngăn che báo thân của Phật, Bồ tát tu tập đạo đoạn kết, dứt trừ tâm này, cho nên được báo thân. 3. Căn bản tâm: Tâm vô minh địa lấy phiền não Tứ trụ làm gốc. Tâm này ngăn che pháp thân Phật, Bồ tát tu tập đạo thắng bạt, diệt trừ tâm này cho nên được pháp thân.Tôngkính lục quyển 89, theo thứ tự, phối hợp 3 tâm này với 6 thức trước, thức thứ 7 và thức thứ 8. [X. kinh Kim quang minh tối thắng vương quyển 2; Đại thừa nghĩa chương Q.19; Đại thừa pháp uyểnnghĩalâm chương Q.7, phần đầu]. V. Tam Tâm. Chỉ cho 3 loại tâm mà bậc Thánh phải diệt trừ. Đó là: 1. Giả danh tâm: Tâm chấp trước thực ngã, làkiến chấp của ngoại đạo. 2. Pháp tâm: Tâm chấp trước thực pháp, làkiến chấp của Hữu bộ Tiểu thừa. 3. Không tâm: Tâm chấp trước pháp không, ngã không, nghĩa là khi tâm này diệt thì các nghiệp phiền não không bao giờ sinh khởi trở lại nữa và được vào Niết bàn.[X. phẩm Giả danh luận Thành thực Q.11]. VI. Tam Tâm. Chỉ cho 3 loại tâm mà mỗi địa trong Thập địa bồ tát đều có, đó là: 1. Nhập tâm: Tâm khi nhập địa chưa trụ lâu. 2. Trụ tâm: Tâm trụ lâu khi trụ địa thịnh. 3. Xuất tâm: Tâm trụ lâu vào lúc cuối, dần dần gần với Hậu thắng vị. [X. Nhiếp đại thừa luận thích Q.11 (bản dịch đời Lương); Thành duy thức luận thuật kí Q.10, phần đầu].