tam thức:

(三識) I. Tam Thức. Tám thức được chia làm 3 loại, gọi là Tam thức. Đây là thuyết của kinh Lăng già (bản 4 quyển). Tức là: 1. Chân thức: Chỉ cho thức chân tịnh của tự tính thanh tịnh, tức là thức A lại da thứ 8 của tịnh phần; thức này có khả năng biết rõ tự thể chân thực. 2. Hiện thức: Chỉ cho thức chủng tử sở tàng(được cất chứa) biến hiện ra căn thân và thế giới, tức là thức A lại da thứ 8 của nhiễm phần; nhưng cũng có chỗ cho rằng thức Mạt na thứ 7 có khả năng biết rõ vọng tướng và được xem là một vọng thức khác. 3. Phân biệt sự thức: Chỉ cho thức dấy lên sự phân biệt các cảnh như 6 trần... tức là thức thứ 6 và thức thứ 7; nhưng cũng có chỗ cho 6 thức trước có khả năng rõ biết các sự tướng và xem là một Phân biệt sự thức khác. Ngoài ra, kinh Lăng già quyển 2 (bản 10 quyển) cũng nêu ra thuyết Tam thức: Chuyển tướng thức, Nghiệp tướng thức và Trí tướng thức. [X. Duy ma kinh huyền sớ Q.5; Trung quán luận sớ Q.7, phần đầu; Đại thừa khởi tín luận nghĩa sớ Q.thượng; Đại thừa nghĩa chương Q.3, phần cuối]. (xt. Bát Thức). II. Tam Thức. Chỉ cho thức A ma la(Thanh tịnh thức), thức A lại da(Vô một thức) và thức Mạt na (Phân biệt thức)trong 9 thức do tông Thiên thai thành lập. Kim quang minh kinh huyền nghĩa quyển thượng (Đại 39, 4 thượng) ghi: Thế nào là Tam thức? Thức gọi là giác liễu, là tên khác của trí tuệ. Thức A ma la là Bất động thức thứ 9, nếu phân biệt thì đó chính là Phật thức; thức A lê da tức là Vô một thức thứ 8, vẫn còn tùy miên phiền não hợp với vô minh, nếu phân biệt thì đó là Bồ tát thức; (...) thức A đà na là Phân biệt thức thứ 7, chán ghét sinh tử, ưa thích Niết bàn, nếu phân biệt thì đó là Nhị thừa thức. Pháp hoa huyền nghĩa quyển 5, hạ cho Tam thức này là cùng loại với Tam quĩ: Chân tính, Quán chiếu và Tư thành, hơn nữa, thông cả 10 loại Tam pháp, cũng tức là Tam thức, Tam quĩ cho đến Tam đạo đều là cùng thể mà chỉ khác tên, đều là diệu pháp đầy đủ tam thiên tam đế, cho nên tất cả đều viên thông dung tức. [X. Pháp hoa huyền nghĩa thích tiêm hội bản Q.5, hạ; Chỉ quán phụ hành truyền hoằng quyết Q.3, phần 1; Pháp hoa huyền nghĩa tư kí Q.5, phần cuối]. (xt. Thập Chủng Tam Pháp, Tam Quĩ, A La Ma Thức).