|
Tựa
 Tôi
bước chân vào ngành biên khảo một cách rất tình cờ : khoảng
năm 1985 tôi khám phá ra một loạt ảnh của Salles chụp lễ
Xướngdanh trường Hà Nam, khoa Đinh Dậu (1897). Trước tôi
đã biết cảnh trường thi qua Ngô Tất Tố (Lều Chõng) và
Chu Thiên (Bút Nghiên) giờ thấy tận mắt từng chi tiết nhỏ
quang cảnh trường thi xưa khiến tôi xúc động, khác hẳn
khi đọc sách, tựa như tôi được du lịch ngược thời gian,
trở lại một trăm năm về trước. Thế là tôi nẩy ý muốn
đi " săn " những ảnh thi cử khác, thu thập lại thành một
cuốn sách in cho mọi người cùng thưởng thức và cũng là
một cách bảo tồn di tích một thời đã qua.
"
Săn " ảnh tuy tốn công nhưng tôi chỉ thực sự gặp khó khăn
khi phải chú thích ảnh, dù là chú thích rất sơ sài : Sử
sách ta chép về Khoa cử tuy nhiều nhưng chép thường không
cẩn thận nên phải đối chiếu kỹ mới tìm ra sự thực.
Chẳng hạn, nói về việc canh phòng trường thi, Chu Thiên viết
hai chỗ khác nhau : " 8 đội Thể sát " và " 8 viên đội Thể
sát ". Tôi đã hỏi rất nhiều người nhưng không ai biết
câu nào đúng, mãi sau tôi mới tìm thấy lời giải đáp trong
Đại Nam Thực Lục Chính Biên : " 8 viên đội Thể sát ".
Đến
khi xem ảnh của Salles và đối chiếu với Cao Xuân Dục thì
tôi lại phân vân không rõ ai mới thực là Chủ khảo trường
Hà Nam khoa Đinh Dậu ? Đồng Sĩ Vịnh hay Cao Xuân Dục ? Lại
nhớ có lần tôi khoe với vài người bạn Pháp rằng Việt-Nam
có nữ Trạng nguyên từ lâu, câu hỏi tự nhiên của họ là
: " Từ năm nào ? " Tôi ú ớ vì quả thật bà Nguyễn Thị
Du sinh năm nào, đỗ năm nào, không ai biết, đành chỉ nói
hàm hồ : " Ở thế kỷ thứ 17 ", rồi đánh trống lảng, sợ
người ta hỏi kỹ hơn. Về nhà tôi lấy giấy bút thử tính
xem có thể đoán được năm sinh của bà Du. Bài tính chép
lại tuy đơn giản nhưng tôi mất mấy ngày mới tìm ra vì
đi lầm đường lúc đầu : tôi cứ tưởng hễ dựa vào hai
chúa Trịnh là có thể tìm ra bà lấy chúa Mạc nào, rồi từ
đó tính ra năm sinh của bà, vì thế luẩn quẩn mãi không
ra manh mối. Không riêng gì với bà Du, mỗi lần gặp khó khăn
tôi thường tốn khá nhiều thì giờ để tìm câu giải đáp,
thế mà những điều xác định được lại không thể đưa
vào cuốn Khoa cử ở Việt Nam để tránh cho người đi sau
khỏi mất thì giờ tìm kiếm như tôi vì khuôn khổ cuốn sách
hạn hẹp không cho phép đi sâu vào chi tiết. (Vả lại cuốn
Khoa cử có lẽ còn lâu mới ra mắt độc giả được : tác
quyền ảnh rất đắt và tiền in cũng không rẻ vì có cả
mấy tấm ảnh mầu đầu tiên trên thế giới). Do đó tôi
mới bắt đầu gửi bài đăng báo, và đến nay thì thu thập
những bài đã đăng rải rác trên các tạp chí thành cuốn
sách này. Vì là cuốn sách tập hợp những bài viết cho các
báo khác nhau nên tuy đã sửa chữa vẫn không tránh khỏi một
vài chỗ nhắc đi nhắc lại cùng một ý, và những lỗi lầm
sơ xuất khác...Rất mong độc giả thể tình.
Chatenay-Malabry,
tháng giêng 1994
|
